Atopik dermatit, birden çok faktörle ortaya çıkan bir hastalıktır. Bilimsel kanıtlara dayalı olarak nedenlerini sizler için sıraladık.
Atopik dermatitte atmosferik partikül maddeler ve trafik ilişkili hava kirliliği neden önemlidir?
Hava kirliliğinin alerjik hastalıkların gelişmesinde önemli bir çevresel risk faktörü olduğu düşünülmektedir. Atmosferik partikül maddeler (PM) gittikçe artan sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Atmosferik maddeler havada asılı kalan katı ya da sıvı çok küçük parçacıklardır ve genellikle kara taşımacılığında fosil yakıt kullanılması, metal, çimento, kireç ve kimyasalların üretimi, inşaat işleri, sigara içilmesi ve odun sobası yakılması sırasında ortaya çıkarlar. Partikül maddeler asid, organik kimyasallar, hidrokarbonlar metaller ve biyolojik maddeler(ör. alerjenleri polen) içerir. PM’ler büyüklüğüne göre sınıflandırılır:
PM10 (çapı 10µm’den küçük),
İri taneli PM(2.5 -10 arasında µm),
PM2.5(çapı 2.5µm’den küçük),
Aşırı ince PM (0.1 µm’den küçük).
Hamileliğinizin ilk 3 ayında maruz kaldığınız PM10 miktarı bebeğinizin 6. Ayında egzama olma olasılığını arttırır.
Hamileliğinizin ilk 3 ayında trafik ilişkili hava kirliliğine maruz kaldıysanız bebeğinizde egzama riski artar. Buna ek olarak yaşadığınız yerde yeşil alan da az ise bu etki daha da artar.
PM10 miktarında her 1µg/m3’deki artış ertesi gün 5 yaş altı çocuklardaki egzama şikayetlerinde %0.44 artış yaparken, 10 µg/m3’de 5 yaş altı çocuklarda egzama şikayetlerinde %3.2 artışa neden olur.
Egzamalı çocuklardaki kaşıntının şiddetinin çok ince partikül miktarı ile ilişkili olduğu saptanmıştır.
0-17 yaş arası çocuklarda yıllık maruz kaldıkları ortalama PM2.5 miktarı arttıkça egzamanın miktarı artar.
Çocukların yaşadıkları evlerin etrafındaki yeşil alan miktarı arttıkça egzama olma olasılıkları artar.
Atopik dermatite neden olan ev içi kimyasallar nelerdir?
Çocuklar vücut ağırlıklarının her kilogramı başına erişkinlere göre daha fazla hava solurlar ve iç ortamlarda (ev, kreş, anaokulu) daha fazla vakit geçirirler ve bu nedenlerle de ev içi alerjenlerden ve kimyasallardan daha çok etkilenirler.
Fitalatlar en çok PVC(polivinil klorid) içerisinde kullanılırlar. Genel olarak vinilin yapısını yumuşatmak ve dayanıklı hale getirmek için eklenirler. En sık kullandıkları alanlar ev içinde çatı kaplama, ev tabanlarının kaplanması, duvar kaplamaları, elektrikli kablo yalıtımları, arabaların içinin kaplanmasıdır. BBzP ve DiBP ise ev içindeki tozun içerisinde bulunan fitalatlar. Bisfenol A(BPA) besinlerin saklandığı kutular, su şişeleri, bebek biberonları, diş macunlarında bulunur.
Hayatın erken dönemindeki fitalat maruziyeti 10 yaşına kadar olan dönemde egzama riskini arttırır.
3-7 yaş arası çocukların idrarında bu maddelerin artması ile mevcut AD bulgularını arttırır.
Çocuk egzaması ile ev içindeki tozların içinde bulunan fitilat(BBzP VE DiBP) düzeyi belirgin ilişkili ve çocukların idrarlarında erişkine göre daha yüksek düzeyler saptanmıştır
Diğer ev içi kimyasallar genellikle duvar kağıtları, yer kaplama ve boyama sırasında ortaya çıkan formaldehit, volatil organik bileşenler(VOCs) ve aromatik bileşenlerdir. Bunların yüksek konsantrasyonları ‘Hasta Bina Sendromu’na neden olur ve özellikle yeni inşa edilmiş binalarda alerjik hastalıklar tetiklenir. Çocuklarda ev içi tadilatın alerjik hastalık riskini arttırdığı gösterilmiştir.
Son 12 ayda ev içi tadilat yapılması egzama riskini artırırken, besin alerjisi olanlarda yapılan ev içi tadilatın egzamanın ağır seyretmesine yol açtığı gösterilmiştir.
Atopik dermatite neden olan genetik faktörler nelerdir?
Atopik dermatit(egzama)’da derinin bariyer oluşturma özelliği bozulmuştur.
Sağlıklı deride doğal nemlendirici faktörler derideki su kaybını engeller ve düşük asitli ortam sağlayarak derinin en dış tabakasının bütünlüğünü sağlar. Atopik dermatiti olan bebek ve çocuklarda bazı genlere (en önemlisi filagrin) bağlı olarak derinin bariyer yapısı bozuktur. Filagrin genindeki kalıtımsal bozukluklar en önemli risk faktörüdür. Atopik dermatiti olan bebek ve çocuklarda derinin yağlı tabakasını oluşturan seramidler, derideki mikroplardan korunmayı sağlayan maddeler de yapısal (kalıtsal) eksiklikler görülmektedir. Bu değişiklikler atopik dermatitte vücut içinden atmosfere giden sıvı kaybının sağlıklı deriye göre fazla olmasına neden olur ve Staphylococcus aureus olarak adlandırılan bakterinin de atopik egzamalı ciltte daha fazla yerleşmesine neden olur. Derinin bariyer fonksiyonundaki bozukluklar alerjenlerin deri yoluyla kolaylıkla vücuda girmesine ve besin alerjisi ve astım gibi diğer alerjik hastalıkların gelişmesine neden olur.
Ailede atopi olması diğer önemli risk faktörüdür. Atopi bir kişinin taşıdığı genetik özellikler nedeniyle alerji gelişimine eğilimli olmasıdır. Ailede atopik hastalık (alerjik astım, alerjik rinit, egzama gibi) öyküsü atopik dermatiti olan hastaların yaklaşık %70’inde görülür. Eğer sadece anne ya da babadan birinde atopik hastalık varsa risk 2-4 kat artarken, her ikisin de varsa bu oran 4-5 katına çıkar. Özellikle annede olması daha belirleyici bir rol oynar.
Atopik dermatit olan hastalarda genetik olarak rastlanan bir diğer risk faktörü bağışıklık yanıtı ile ilgilidir. Bu çocuklarda alerjik hastalıkların ortaya çıkmasını sağlayan maddeler vücutta çok daha fazla yapılır. Sağlıklı bireylerde alerjik hastalığa neden olmayan alerjenlere bağışıklık sistemi alerjik hastalığa neden olacak şekilde yanıt vermeyi seçer.
Atopik dermatit durumuna neden olabilen besin alerjenleri nelerdir?
Alerjik hastalıklar bebeklikte besin alerjisi ve egzama ile başlayarak okul döneminde alerjik rinit ve astım ile devam eder. En sık görülen besin alerjenleri süt, yumurta, yer fıstığı, fındık, balık, kabuklu deniz ürünleri, buğday ve soyadır. Besin alerjisi alerjenin bağırsaktan emilimi sonrasında ortaya çıkarken egzamalı hastalarda deri bariyerinin bozulması ile deriden besin teması yoluyla da meydana gelebilir. Egzamalı bebeklerde yemekten bağımsız ev içindeki yer fıstığı miktarı arttıkça yer fıstığı alerjisi artar. Özellikle bir besini yedikten sonra vücutta hızla ortaya çıkan kızarıklık oluyorsa ya da egzama lezyonları tam olarak geçmiyorsa mutlaka besin alerjisi açısından değerlendirme yapılmalıdır.
Doğum öncesi dönemde annenin bu alerjen gıdalardan kaçınması riski azaltmaz ve hatta anne alerjik değilse yer fıstığı, fındık ve inek sütünü az tüketmesi besin alerjisi riskini arttırır.
Annenin gebelikte antibiyotik kullanması ve diyet alışkanlıkları (Batı tarzı beslenme ve az sebze tüketimi) besin alerjisi riskini artırır.
Sezaryen doğum ve yenidoğan döneminde antibiyotik kullanımı alerjik hastalıklar ve besin alerjisini arttırır. Bebeğin bağırsak bakteri florasında değişikliklere neden olurlar. Kentsel bölgede yaşayanlarda kırsal bölgede yaşayanlara göre egzama ve besin alerjileri daha sık görülür.
Önemli Bilgi:
Çocuk Alerji Uzmanları (yeni adıyla Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı) doğumdan 18 yaşına kadar görülen astım ve alerjik hastalıklar konusunda özel eğitim alarak Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı diploması alan ve aynı zamanda da Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı olan doktorlardır.