İlaçların her türlü kullanımı sırasında ortaya çıkan istenmeyen ve zararlı etkiler ilaç reaksiyonu, eğer bağışıklık sistemimiz bu ilaçları yabancı bir madde olarak algılayıp reaksiyon gösteriyorsa o zaman ilaç alerjisi olarak adlandırılır. İlaç reaksiyonlarının sadece bir kısmı alerjik reaksiyondur. İlaç alerjileri çok değişik bulgularla karşımıza çıkabilir. Tanı ve tedavisi deneyim gerektirmektedir. Bu yazımızda ilaç alerjileri konusunda merak edilen konuları açıklamak istedik.
İlaç Alerjisi Nedir?
İlaç alerjisi bağışıklık sisteminin bir ilacı yabancı madde olarak algılayıp reaksiyon göstermesi olarak tanımlanmaktadır. İlaçların değişik amaçlarla kullanımı sırasında çeşitli belirtiler ortaya çıkar. Bunların büyük kısmı bağışıklık sistemimizin reaksiyonu sonucunda oluşmaz ve alerjik reaksiyon değildir. Fakat bütün bu belirtiler yanlışlıkla ilaç alerjisi olarak adlandırılır. Ortaya çıkan belirtilerin alerjik olup olmadığının veya alerjikse ne tür bir alerjik reaksiyon olduğunun değerlendirilmesi için mutlaka bir çocuk alerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü bazı reaksiyonlar şiddetli olabilir ve hayatı tehdit edebilir.
İlaç Alerjisi Sıklığı Nedir?
Çocuklarda ilaçlara karşı oluşan istenmeyen reaksiyonlar için hastaneye başvurular tüm hastane başvurularının %0,4-10,3’ünü oluşturur. Hastanede yatan çocuklarda ise %0,6-16,8 oranında ilaç reaksiyonları gelişir. Bunların %40-50 kadarı alerjik reaksiyondur. Ülkemizde yapılan bir çalışmada 6-9 yaş arası çocuklarda ilaç alerjisi %2,8 oranında bildirilmiştir.
İlaç Alerjisi Belirtileri Nelerdir?
İlaç alerjileri çok çeşitli bulgularla karşımıza çıkabilir. Bunların bir kısmi hayatı tehdit eden şiddetli reaksiyonlar olabilir. Bulgular alerjik reaksiyonun tipine göre ilacı aldıktan 0,5-1 saat gibi kısa süre de çıkarken bir kısmı da günler sonra görülebilir.
En sık görülen bulgular, ciltte kızarıklık, kaşıntı, kurdeşen (ürtiker), cilt döküntüleri, nefes darlığı, burunda akıntı, hapşırma gibi bulgular olabilir. Daha nadir görülmekle birlikte ortaya çıkan en ciddi bulgu alerjik şok denilen anafilaksidir. Anafilakside ilaç alımından sonraki 0,5-1 saat içinde kurdeşen, tansiyon düşmesi, ishal, kusma, nefes darlığı ve bayılma bulguları olur. Zamanında uygun müdahale edilmezse hayati risk ortaya çıkabilir (Daha ayrıntılı bilgi için anafilaksi makalesine bakınız)
Bazı durumlarda ilaç alımından birkaç hafta gibi bir zaman geçtikten sonra bulgular ortaya çıkmakta ve tanı konulması daha zor olmaktadır. Bu geç reaksiyonların başlıcaları ilaç ateşi, ilaca bağlı kansızlık, karaciğer ve böbrek patolojileri, serum hastalığı ve yaygın cilt ve iç organ tutulumu ile seyreden Stevens Johnson Sendromu/Toksik Epidermal Nekroliz denilen hastalıktır.
İlaç Alerjisine En Sık Neden Olan İlaçlar Hangileridir?
Her ilaç alerjiye neden olabilir. Fakat bunların bir kısmı daha sık olarak alerjiye neden olmaktadır. Çocuklarda en başta beta laktam denilen penisilinin de içinde yer aldığı antibiyotik grubu gelmektedir. İkinci sırada aspirin ve steroid olmayan ağrı kesici ve ateş düşürücüler, daha sonra ameliyat öncesi kullanılan kas gevşetici ilaçlar, tetkikler için kullanılan radyokontrast maddeler ve kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar gelmektedir.
İlaç Alerjisi İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
Bazı faktörler ilaç alerjisi riskini artırır. Bu faktörler ilaca veya kişinin kendisine ait olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
İlaca ait faktörler;
– İlacın sık tüketimi,
– İlacın yapısal özelliği,
– İlacın kullanılış yolu: Damardan verilmesi ağızdan alıma göre daha fazla risk oluşturmaktadır,
– Uygulama sıklığı: Sık aralarla ve uzun süre kullanımı riski artırmaktadır.
Kişiye ait faktörler
– Yaş: Çocuklarda yetişkinlere göre daha az görülmektedir.
– Kalıtımsal yatkınlık: Bazı kalıtımsal yapılar belli ilaçlara alerji riskini artırır
– Alerjik hastalığa sahip olmak: Çocukta astım, alerjik rinit veya besin alerjisi olması hem bazı ilaçlara alerji riskini artırırken hem de ortaya çıkan ilaç alerjisinin daha şiddetli olmasına neden olur.
– Çocukta karaciğer ve böbrek hastalığı olması,
– Aynı ilaca yada başka bir ilaca daha önce alerji olması,
– Bağışıklık sistemini zayıflatan veya sık ilaç alımını gerektiren bir hastalık olması (AIDS, Kistik fibrozis gibi),
– Ailede ilaç alerjisi olması.
İlaç Alerjisi İçin Ne Zaman Doktora Gidilmelidir?
Herhangi bir ilaç alerji şüphesinde en kısa sürede bu konuda eğitim almış ve deneyimli olan çocuk alerji uzmanına başvurmanız çok yararlı olacaktır. İlaç alerjileri çok değişik bulgularla ortaya çıkabilir ve bir kısmı çok tehlikeli reaksiyonlara neden olabilir. Bu nedenle hastanın en kısa sürede değerlendirilerek doğru tanı konulup tedavi edilmesi gerekmektedir.
İlaç Alerjisi İçin Doktora Giderken Nasıl Hazırlık Yapılmalıdır?
– İlaç alerjisi için doktora giderken bazı hazırlıklar yapmanız muayenenin daha verimli olması için yararlı olacaktır.
– İlaç kullanımından sonra oluşan belirtileri ve şikayetleri not edin. Dışarıdan görülen cilt belirtileri varsa fotoğraflayıp doktorunuza gösterin
– Kullandığınız ilaçları yanınızda getirin veya isimlerini not edin.
– Daha önce yapılan tetkik ve röntgenler varsa yanınızda getirin
– İlaç alerjileri ve çocuğunuzun durumu ile ilgili öğrenmek istediklerinizi unutmamak için gelmeden not alın.
– Teşhis için alerji testleri gerekmesi durumunda teste engel olmaması için gelmeden 1 hafta önce alerji şurup ve haplarını, öksürük şurubu ve soğuk algınlığı ilaçlarını 1 hafta önceden kesin.
İlaç Alerji Teşhisi Nasıl Yapılır?
Hastaya doğru teşhis konulması için çocuk alerji uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve gerekli tetkiklerin yapılması uygun olacaktır.
Doğru teşhis için önce iyi bir öykü alınmalıdır. Görülen reaksiyonun ilaçla ilişkisi değerlendirilmelidir. Reaksiyonun tipi hakkında karar verilmelidir. Kişisel riskler değerlendirilmelidir.
Daha sonra ayrıntılı bir muayene yapılarak herhangi bir belirti varsa saptanmalıdır. Fakat belli bir zaman geçmişse çocuk tamamen normale dönmüş ve bir bulgusu kalmamış olabilir.
İlk olarak tam kan sayımı, C-reaktif protein, sedimantasyon, bulgu varsa akciğer filmi, karaciğer ve böbrek fonksiyonlarını değerlendiren tetkikler istenebilir.
İlaç Alerji Teşhisinde Kandan Alerji Testleri
İlaç alerjisinde teşhis için kandan testler yapılabilir. Fakat çok az ilaç için kandan alerji teşhisi yapılabilmektedir. Ayrıca negatif sonuç fazla güvenilir değildir. O ilaca karşı alerji yok dedirtmemektedir. Son yıllarda bazofil aktivasyon testi denen bir test ilaç alerjilerinde kullanılmaktadır. Bazofil aktivasyon testi ile ilaç alerji testleri İstanbul Alerji’de uygulanmaktadır. Bu testin yorumlanması da deneyim gerektirmektedir. Bu test sonucunda göre %80 olasılıkla ciddi reaksiyon gelişip gelişmeyeceği konusunda bilgi alınmaktadır. Bu yöntemle aynı anda birçok ilaca karşı alerji olup olmadığını anlamak güvenli bir şekilde mümkündür.
İlaç Alerji Tanısında Ciltten Alerji Testi
İlaç alerjilerinde şüpheli ilacı bulmak için yapılması gereken tetkiklerin başında ciltten alerji testleri gelmektedir. Bu testte sorumlu olabilecek ilaçlar kola damlatılıp ucu sivri bir cisimle üzerine bastırılıp deri içine gönderilerek reaksiyonun tipine göre erken ve geç okuma yapılır. Damlatılan yerde belli bir büyüklükte kızarıklık oluşursa o ilaç alerjik olarak kabul edilir. Bu testin negatif çıkması durumunda da ilaçlar belirli konsantrasyonda sulandırılarak cilt içine enjekte edilmekte ve alerji gelişip gelişmediği değerlendirilmektedir. Bu testte de alerji çıkmazsa ilacın ağızdan alınması veya enjekte edilmesi ile ilaca karşı alerji gelişip gelişmediğine bakılmaktadır. Bu testler sonucunda alerji olup olmadığına karar verilmektedir.
Fakat ciltten alerji testlerinin yapılması ve değerlendirilmesinde herhangi bir yanlışlık olmaması için mutlaka bu konuda deneyimli olan çocuk alerji uzmanlarının bu testi yapması çok önemlidir.
İlaç Alerji Tanısında Provokasyon Testleri
Eğer ilaç alerjisi şüphesi var ve cilt testleri negatif ise o ilaç artan dozlarda verilerek reaksiyon olup olmadığı doktor tarafından değerlendirilir. Fakat ilaca şiddetli reaksiyon olabilme ihtimali nedeniyle mutlaka çocuk alerji uzmanı tarafından gözlem altında ve müdahale koşullarının olduğu bir merkezde yapılmalıdır.
İlaç Alerjinde Tedavi Nasıldır?
Tedavide ilk amaç hasta görüldüğünde var olan bulguların tedavi edilmesidir. Yapılacak ilk şey kullanılan ilacın kesilmesidir. Daha sonra reaksiyonun ağırlığına göre ilaç tedavileri yapılır. Hafif reaksiyonlarda antihistamin içeren şurup veya haplar kullanılır. Daha ciddi ve antihistaminiklerle düzelmeyen durumlarda kortizon içeren ilaçlar 3-5 gün gibi kısa süreli kullanılabilir.
Eğer anafilaksi (alerjik şok) gelişmişse acilen adrenalin yapılmalı ve hastaneye yatırılarak diğer tedaviler uygulanmalıdır (Tedavinin ayrıntıları içi Anafilaksi makalemize bakınız).
Desensitizasyon (Duyarsızlaştırma)
Eğer hasta bir ilaca alerjik ve mutlaka o ilacı kullanması gerekiyor ise desensitizasyon denilen duyarsızlaştırma işlemi yapılmalıdır. Bu işlemde ilaç çok küçük dozlardan başlanarak 15-30 dakika aralarla artan dozlarda verilerek hasta o ilaca karşı duyarsızlaştırılır. Fakat bu durum sadece o tedavi süresince geçerlidir. Ara verilip tekrar kullanılması gerektiğinde tekrar alerjik hale gelir ve aynı işlemin tekrar yapılması gerekmektedir.
İlaç Alerjilerinde Korunma İçin Neler Yapılmalıdır?
Aileye kullanmaması gereken ilaçlar liste halinde verilmelidir. Hasta herhangi bir sağlık kuruluşuna gittiğinde ilaç alerjisi olduğunu belirtmelidir. Ayrıca hangi ilaca alerjik olduğunu gösterir künye veya kart taşımalıdır. Sağlık ekiplerinin acil bir müdahale durumunda hastanın bir ilaca alerjik olduğunu bilmesi çok yararlı olacaktır.
İlaca bağlı olarak anafilaksi (alerjik şok) gelişen durumlarda kullanılmak üzere aileye adrenalin oto enjektör verilmeli ve kullanımı öğretilmelidir.
Sonuç olarak
– İlaç alerjisi bağışıklık sisteminin bir ilacı yabancı madde olarak algılayıp reaksiyon göstermesi olarak tanımlanmaktadır.
– İlaç alerjileri çok değişik bulgularla ortaya çıkabilir. En sık görülen; deride döküntü, kaşıntı ver kurdeşendir. Daha az görülmekle birlikte anafilaksi (alerjik şok) gibi hayatı tehdit eden ciddi bir bulguyla karşımıza çıkabilir.
– En sık neden olan ilaçlar penisilin grubu ve steroid olmayan ağrı kesici ve ateş düşürücülerdir.
– İlaç alerjileri için hem kişisel hem de ilaçla ilgili risk faktörleri vardır. Çocuğun daha önce alerjik hastalıklara sahip olması, ailede ilaç alerjisi olması, ilacın sık ve damar yoluyla kullanılması önemli risklerdir.
– İlaç alerjisi tanısı kandan ve ciltten yapılan testler ve onların sonuç vermemesi durumunda provokasyon testleri ile konulur.
– Tedavide sorumlu ilaç hemen kesilmelidir. Ortaya çıkan alerji bulguları uygun şekilde tedavi edilmelidir.
– Sorumlu ilaç mutlaka kullanılacaksa duyarsızlaştırma (desensitizasyon) yapılmalıdır.
– Kullanılmaması gereken ilaçların listesi bulundurulmalıdır.
– Hasta alerjik olduğu ilacı gösterir bir tanıtıcı kart veya künye taşımalıdır.
– İlaca bağlı olarak anafilaksi (alerjik şok) gelişen durumlarda kullanılmak üzere mutlaka adrenalin oto enjektör taşınmalıdır.
Önemli Bilgi:
Çocuk Alerji uzmanları (yeni adıyla Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı) doğumdan 18 yaşına kadar görülen astım ve alerjik hastalıklar konusunda özel eğitim alarak Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı diploması alan ve aynı zamanda da Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı olan doktorlardır.