Koronavirüs enfeksiyonuna karşı aşılama uygulamaları hızlı bir şekilde devam ediyor. Çoğu kişi aşı olurken, gebeler ve emziren anneler aşıyla ilgili kafa karışıklığı ve endişe yaşıyor. Aşının bebeklerine zarar verip vermeyeceği konusunda endişeli olan anneler ve anne adayları, aşının güvenli olup olmayacağını merak ediyor. Bu yazımızda emziren annelerin ve gebelerin aşı olup olmayacağını, bilimsel verilerle ve bilgilerle yanıtlamaya çalıştık.
Gebeler ve emziren anneler aşı konusunda neden endişeli?
COVID-19 aşılarının klinik çalışmalarında gebeler ve emziren anneler, çalışma dışında tutulmuştur ve bu sebeple aşının güvenliği ve etkinliği konusunda sınırlı veri vardır. Durum böyle olunca anneler ve anne adayları aşı konusunda kararsız ve endişeliler. Bazı aşıların da pıhtılaşma problemlerine neden olmasına dair yapılan haberler de bu endişeleri artırmıştır.
Aşılama uygulamalarının ilk zamanlarında İngiltere’de gebelere ve emziren annelere aşı uygulanmaması önerisinde bulunuldu. Aralık 2020’den sonra da gebe kalmaya çalışan kadınların aşılamadan sonra gebelikten kaçınmaları gerekmediğini belirtildi.
Ocak ayından itibaren Public Health England, “yanlışlıkla aşılamanın ardından gebeliğin sonlandırılmasının tavsiye edilmemesi gerektiğini” bildirdi ve daha sonra “hamile bir bireye bir COVID-19 aşısı verilirse, aşının canlı SARS-CoV-2 virüsü içermediğine ve bu nedenle kendisinde veya vücudunda COVID-19 enfeksiyonuna neden olmayacağına dair güvence verilmesi gerektiği” bildirilmiştir.
İrlanda’da izin verilen üç COVID-19 aşısının tümü, 14 haftadan küçük veya 36 haftadan fazla hamile kadınlar için önerilmemektedir (kadınlar 36 haftadan fazla hamileyse aşı doğum sonrasına ertelenmelidir).
Dolayısıyla, koronavirüs aşılarının ilk zamanlarında gebeler, emzirenler ve gebelik düşüncesi olanlara karşı negatif yönde bildirimlerde bulunuldu ve bu sebeple kararsızlık ve endişe oluştu.
Gebeler ve emziren anneler, güvenlik endişeleri ve mevcut aşıların SARS-CoV-2 varyantlarına karşı etkinliğine ilişkin şüpheler nedeniyle COVID-19 aşısı olmak istemeyebilir. Gebelerin aşılanmasına karşı tavsiyelerde bulunan ya da kısa vadede gebelik planlayan bazı kurumlar tarafından başlangıçta yapılan iletişimin, toplumda iz bırakmış olması da mümkündür.
Gebeler ve Emziren Anneler İçin Son Durum Nedir?
Hamile kadınlarda aşılamayı kontrendike edebilecek veri yok ve Gelişimsel ve Üreme Toksisitesinden kaynaklanan önemli güvenlik sinyalleri de yoktur. Uluslararası Jinekoloji ve Obstetrik Federasyonu (FIGO) mart ayı başlarında pozisyon bildirisini yayınladı. “Gebeler ve emziren anneler için COVID-19 aşılarının rutin kullanımını önermek için yeterli kanıt bulunmadığını” belirtti, ancak “hamile kadınlar için aşılamanın potansiyel faydalarından daha ağır basacak gerçek veya teorik hiçbir risk olmadığını da ekledi.” Bu nedenle FIGO, hamile ve emziren kadınlara COVID-19 aşısı sunulmasını desteklemektedir.
Genel olarak aşıların büyük çoğunluğu, aşıların yararı potansiyel riskinden daha ağır bastığında hamile kadınlara önerilir. Bugüne kadar bildiğimiz kadarıyla, fetusa yönelik tek teorik risk, canlı aşıların uygulanmasından kaynaklanıyor olabilir, ancak COVID-19’a karşı yapılan aşılar canlı değildir.
Biontech aşısı
Bir lipid nano parçacığı tarafından kapsüllenen mRNA, SARS-CoV-2’nin insan hücrelerine girmesini ve replikasyon sürecini başlatmasını sağlayan kısmı olan spike glikoprotein antijenini kodlar. Vücudun hücreleri aracılığıyla üretilen spike glikoprotein, bağışıklık hücrelerini SARS-CoV-2’ye karşı antikorlar oluşturması için uyarır. Bu aşılar canlı virüs aşıları değildir, adjuvan kullanmazlar, hücre çekirdeğine girmezler, aşı alıcılarının DNA’sı ile etkileşime girmezler veya genetik değişikliklere neden olmazlar ve mRNA birkaç gün sonra doğal olarak bozulur. Bu özellikler onların bazı genetik değişikliklere neden olmalarını engeller. Bu nedenle, Biontech aşısı, hamile kadınlar veya aşılı hamile kadınlardan gelen fetüsler dahil olmak üzere aşı alıcılarında SARS-CoV-2 enfeksiyonuna veya COVID-19’a neden olamaz.
Bu aşıların özellikleri, etki mekanizmaları, hamile olmayan bireyler üzerinde yapılan klinik deneylerin sonuçları, güvenlik ve etkinlik profillerinin hamile olmayan bireylerde gözlenenden farklı olmadığını göstermektedir.
COVID-19 aşıları ve hamile hayvanlarda yapılan çalışmalar
Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı üzerindeki gelişimsel ve üreme toksikolojisi (DART) çalışmaları, hayvanlarda hiçbir doğurganlık veya üreme toksisitesi göstermemiştir. Ayrıca Moderna ve AstraZeneca COVID-19 aşısı üzerinde yapılan ön DART hayvan çalışmaları hamilelikte herhangi bir zararlı etki göstermedi.
COVID-19 aşıları pıhtılaşmaya neden olur mu?
COVID-19 AstraZeneca aşısı ile aşılanmış çok az sayıda bireyde düşük sayıda trombosit gibi olağandışı özelliklere sahip bazı tromboembolik olaylar meydana geldiğinden bu aşı için bazı endişeler dile getirilmiştir. Aşı alıcıları, yakın zamanda COVID-19 aşısı AstraZeneca almış az sayıda kişide tromboembolik olayların bildirildiği konusunda bilgilendirilmelidir .
EMA’nın PRAC’ı, sağlık uzmanlarını COVID-19 AstraZeneca aşısı alıcılarında olası tromboembolik vakalara karşı aşılamadan 3 gün sonra uyanık olmaya çağırıyor ve bu alıcıları tromboembolizm semptomları (örneğin; kolay kanama veya morarma ve özellikle aşının ötesinde kalıcı veya şiddetli baş ağrısı) için acil tıbbi yardım almaları konusunda uyarmalarını tavsiye ediyor. Ülkemizde Astra Zenaca aşısı yapılmamaktadır. Biontech aşısı sonrası, çok nadir de olsa pıhtılaşma problemi bildirilmiştir.
Gebe kadınlarda COVID-19 aşı güvenliği
COVID-19 aşılarının yan etkileri ve alerjik reaksiyonlarının hamile kadınlar için hamile olmayan kişilerden farklı olması beklenmemektedir ve gözlemsel çalışmalardan elde edilen ön veriler bekleneni doğrulamaktadır. Sonuç olarak, birçok dernek ve toplum, COVID-19 aşılı hamile kadınlarda belirli bir olumsuz olayın beklenmediği konusunda hemfikirdir.
Pfizer-BioNTech, Moderna ve AstraZeneca COVID-19 aşı denemeleri sırasında COVID-19 aşısı olan kadınlarda kaza sonucu gebelikler meydana geldi ve COVID-19 aşılı ve plasebo aşılı kadınlar arasında düşük oranlarında hiçbir fark ortaya çıkmadı. Gebeliklerin hiçbiri herhangi bir konjenital malformasyon bildirmedi.
Koronavirüs enfeksiyonu ciddi hastalığa neden oluyor
Koronavirüs şimdiye kadar 3 milyon insanın ölmesine neden olmuş önemli bir hastalıktır. Büyük çalışmalardan elde edilen veriler, hamile kadınların yaklaşık %8-11’inin COVID ile ilgili morbidite için hastaneye yatırılması gerektiğini ve hamile kadınların %2 ile %4’ünün yoğun bakım ünitesine yatırılması gerektiğini göstermektedir.
Bazı araştırmalara göre, hamile kadınlarda ileri anne yaşı, gebelik öncesi obezite, astım, kardiyovasküler hastalık, pregestasyonel diyabetes mellitus, kronik hipertansiyon, kronik akciğer hastalığı, sağlık bakımı gerekliliği, meslek gibi ciddi COVID-19 için bazı risk faktörlerinin varlığının daha ciddi COVID-19 hastalığına neden olduğu bildirilmiştir.
Ek olarak, COVID-19’lu hamile kadınların erken doğum riskinde artış olabilir. Bu kanıtlar göz önüne alındığında, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), hamileliği ciddi COVID-19 riskinde artışa yol açan bir faktör olarak dahil etmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü, özellikle sağlık çalışanı olan gebelerin ve kronik hastalığı olan gebelerin COVID-19 için riskli olduğunu bildirmiştir ve bu grubun özellikle aşı olmasını tavsiye etmiştir.
Biontech aşısı için hamile kadınlar üzerinde klinik deneyler başlatılıyor
Pfizer Inc. ve Alman ortağı BioNTech SE, 30 µg SARS CoV-2 RNA aşı adayının güvenliğini, tolere edilebilirliğini ve immünojenisitesini değerlendirmek için randomize (1:1), plasebo kontrollü, gözlemci-kör bir çalışma başlatıyor. (BNT162b2), 27 0/7 ve 34 0/7 gebelik haftaları arasında komplikasyon riski bilinmeyen 350 gebeye 21 gün arayla iki doz halinde uygulanmıştır. Aşama 3, 24 0/7 ve 34 0/7 gebelik haftaları arasında olan sağlıklı hamile kadınlar arasında BNT162b2’nin güvenliğini, tolere edilebilirliğini ve immünojenisitesini değerlendirmeye başlayacaktır. Faz 3, faz 2 ile birlikte yaklaşık 4.000 hamile kadını içerecektir.
Öneriler
- COVID 19 aşıları canlı aşı değildir. Gebelere ve çocuğa zarar verdiğine dair bir kanıt yoktur.
- COVID-19 aşıları SARS-CoV-2 enfeksiyonuna neden olmaz.
- COVID-19 antikorları geliştirirken normal bir vücut reaksiyonu olduğundan, COVID-19 aşılarında grip benzeri hastalık gibi yan etkiler beklenebilir.
- COVID-19’a karşı maksimum korumayı elde etmek için bazı COVID-19 aşıları için ikinci dozun yapılması faydalı olacaktır.
- Onlarca yıldır hamile ve emziren kadınlara birkaç aşı güvenli bir şekilde verilmiştir.
- Hamilelik sırasında uygulanan COVID-19 aşılarına ilişkin erken güvenlik verilerinin herhangi bir güvenlik endişesi ortaya koymadığını;
- Kadınlar, kendilerine sunulan ve aşının COVID-19 hastalığından yüksek düzeyde koruma sağlama yeteneğinden emin olabilecek herhangi bir COVID-19 aşısını almalıdır.
COVID-19 aşısının ardından ateşi olan hamile kadınlar asetaminofen alabilirler, bunun hamilelikte kullanımının güvenlidir ve COVID-19 aşılarına karşı antikor yanıtını etkilemez.
Bugün, tüm kılavuzlar, herhangi bir yetkili COVID-19 aşısı almadan önce gebelik testinin bir gereklilik olmaması gerektiğini kabul etmektedir.
Bazı kılavuzlar, COVID-19 aşısının hamileliğin herhangi bir üç aylık döneminde uygulanabileceğini öne sürüyor. Diğerleri, COVID-19 aşısını mümkün olan en kısa sürede önermektedir.
SMFM, önceki semptomatik veya asemptomatik SARS-CoV-2 enfeksiyonu öyküsünden bağımsız olarak aşılamanın önerilmesi gerektiğini ve bu nedenle aşıya karar vermek için viral veya serolojik testlerin önerilmediğini hemen açıkladı.
ACOG, COVID-19 aşılarının başka bir aşının alınmasından sonraki 14 gün içinde uygulanmaması gerektiğini, bu nedenle hamile kadınlarda Tdap ve influenzanın COVID-19 aşılarının uygulanmasından sonra 14 gün ertelenmesi gerektiğini savunuyor.
SOGC, Hepatit B gibi bir virüse maruz kalınması nedeniyle acilen bir aşı gerekmediği sürece, başka bir aşı almadan önce 28 gün beklemeyi öneriyor.
Emziren kadınları aşılayın
Ne yazık ki şimdiye kadar emziren kadınlar COVID-19 aşı denemelerine dahil edilmedi, bu nedenle şu anda belirli bir güvenlik verisi mevcut değil.
Güvenlik söz konusu olduğunda, inaktive edilmiş ve rekombinant bir aşının anne sütüyle beslenen yenidoğan veya bebeğe nasıl zarar vereceğine dair makul bir biyolojik mekanizma henüz önerilmemiştir.
Sadece iki canlı zayıflatılmış aşı, çiçek hastalığı ve sarı humma, emziren kadınlar veya bebekleri için risk oluşturuyor gibi görünmektedir. Canlı aşılardaki virüsler annede çoğalabilse de çoğu insan sütüne geçmez. Örneğin suçiçeği aşısı virüsü ve sütle atılabilen virüsler genellikle bebeğe bulaşmaz ve enfeksiyonun meydana geldiği yerde bu virüs zayıflatıldığı için iyi tolere edilir. Bugüne kadar, dünya çapında ülkeler tarafından onaylanmış canlı atenüe aşı yoktur.
Emzirme, bebek ve küçük çocukların gelişimi ve korunması için en iyi beslenme şekli olduğundan, anne sağlığına katkıda bulunur ve DSÖ, yaşamın ilk 6 ayı yalnızca anne sütü ile beslenmeyi, ardından 2 yaşına kadar uygun tamamlayıcı gıdalarla emzirmeye devam edilmesini önerir. İstisnai durumlar olmadıkça emzirme her zaman desteklenmelidir. Annede SARS-CoV-2 enfeksiyonu ve buna bağlı yenidoğan enfeksiyon riski bile emzirmeyi önermemek için bir neden değildir. Gerçekten de anne sütü, enfeksiyonu hafifletmeye katkıda bulunan anti-enfektif ve anti-inflamatuar faktörler içerir. Maternal influenza enfeksiyonu ve influenza aşısı üzerine yapılan çalışmalar, emzirmenin hem anne enfeksiyon kaptığında (ancak annede sekel ve bebekte enfeksiyon riski vardır) hem de anne influenzaya karşı aşılandığında yenidoğanın korunmasına yardımcı olduğunu göstermiştir. Aşı tarafından uyarılan antikorlar ve T-hücreleri pasif olarak anne sütüne geçebilir ve bebeği spesifik enfeksiyonlardan koruyabilir. Bu, COVID-19 aşıları ile de ortaya çıkabilir. Erken kanıtlar umut verici görünüyor: SARS-CoV-2 enfeksiyonu olan annelerin sütünde SARS-CoV-2 zaten tespit edilmiştir ve COVID-19 aşılı annelerde bulunmuştur.
Çalışma sonuçları, anne sütündeki SARS-CoV-2 antikorlarını, emzirilen bebeklere pasif bağışıklık olasılığını ve onları COVID-19 hastalığına karşı koruduğunu gösteriyor. Bu erken yayınlanmış sonuçlar umut vericidir, ancak anne COVID-19 aşısının anne sütüyle beslenen bebeklere pasif bağışıklık kazandırabileceğini doğrulamak için başkalarına ihtiyaç vardır.
COVID-19 aşısıyla ilgili riskler ile annenin COVID-19 aşısı ve emzirmenin faydaları arasındaki karşılaştırmadan, aşının güvenliğine ilişkin teorik risklerin aşı almanın potansiyel faydalarından daha ağır bastığı görülmemektedir. Bu nedenle, şu anda tüm kılavuzlar, aşı kriterlerini karşılayan emziren kadınlara COVID-19 aşısının önerilmesi konusunda hemfikirdir.
Dikkate alınan sağlık sistemlerinin hiçbiri, doğum sonrası veya emziren kadınlar COVID-19 aşısı için öncelikli grup değildir. Bunun nedeni, kanıtların doğum sonrası veya emziren kadınların SARS-CoV-2 enfeksiyonu veya şiddetli COVID-19 riski doğum sonrası olmayan veya emzirmeyen kadınlara göre daha yüksek olduğunu öne sürmemesidir.
Doğurganlık tedavileri ve aşılama
Üreme ve Klinik Bilimciler Derneği ve İngiliz Doğurganlık Derneği tarafından da onaylandığı üzere, aşının çiftin doğurganlığını etkileyebileceğine dair hiçbir kanıt bulunmadığını bildirilmiştir.
Aşı olan erkek ve kadınlarda, yardımcı üreme tedavilerinin aşı tamamlandıktan sonra en az birkaç gün ertelenmesi ihtiyatlı görünmektedir.
İngiliz Doğurganlık Derneği, tekrarlayan düşük öyküsü olan ve tekrar gebe kalmaya çalışan kadınlar için COVID-19 aşısının ertelenmemesini önermektedir.
Sonuç
Kadınlar ve sağlık hizmeti sağlayıcıları, hamilelik ve emzirme döneminde COVID-19 aşısı hakkında kanıta dayalı önerileri destekleyebilecek, klinik deneylere dayalı sonuçlara ihtiyaç duymaktadır.
Gebeler ve emziren anneler aşılamadan dışlanmamalıdır. Gebe kadınların COVID-19 aşısının dışında tutulmaları; men edilmesi hamile kadınları ve çocuklarını ciddi risklere karşı savunmasız bırakır. Kadınları kendi sağlıkları ve yavrularının sağlığı ile ilgili kararların dışında bırakır.
Hamile kadınlarla ilgili klinik deney verilerinin mevcut olmaması nedeniyle, hamile kadınlar ve yavruları için aşıların güvenliğini aşağıdaki bilgiler aracılığıyla değerlendirilebilir:
COVID-19 aşılarının özellikleri ve etki mekanizması,
Hamile olmayan yetişkin popülasyonda denemeler sırasında uygulanan COVID-19 aşılarının güvenlik verileri,
DART hayvan modeli çalışmalarından elde edilen COVID-19 aşılarının güvenlik verileri,
COVID-19 aşılarının güvenlik verileri denemeler sırasında yanlışlıkla aşılanmış hamile kadınlardan elde edilen veriler,
Gözetim sistemleri ve gözlemsel çalışmalar sayesinde hamile kadınlardan elde edilen COVID-19 aşılarının güvenlik verileri.
Bu tür veriler, COVID-19 aşısıyla ilgili kararın dayandırılacağı bir dizi kanıt sağlayabilir.
Dünya Sağlık Örgütü Önerisi
COVID-19 aşısı, SARS-CoV-2’ye (örneğin sağlık çalışanları) maruz kalma riski yüksek olan veya ciddi COVID-19 risklerini artıran komorbiditeleri olan hamile kadınlara sunmaktadır.
Karar, sağlık kuruluşu ile istişare edilerek alınır.
CDC Önerisi
COVID-19 aşısı hamile kadınlara kısıtlama olmaksızın sunulmasını öneriyor
Özetleyecek olursak:
Gebelerde;
Gebelerin ciddi COVID enfeksiyonuna yakalanmaması için aşılarını olmaları faydalı olur.
Covid -Aşıları canlı aşı olmaması, gebelere ve çocuklara zararlı olduğunu gösteren kanıt olmaması ve aşıların faydalarının risklerine göre daha fazla olması nedeniyle gebeliğin ilk 3 ayı hariç, gebelerin aşı olması faydalı olur. Gebeler, gerek Sinovac gerek Biontech gerekse Rus aşısı yaptırılabilir.
Emziren anneler;
Emziren annelerin COVID enfeksiyonuna yakalanmaması için aşılarını olmaları faydalı olur.
COVID aşılarının canlı aşı olmaması, anne sütünden aşının geçtiğini gösteren kanıt olmaması, aşıların oluşturduğu antikorların anne sütünden geçerek çocuğu koruması ve aşıların faydalarının risklerine göre daha fazla olması nedenleriyle emziren annelerin aşı olması faydalı olur. Emzirmeyi kesmelerine gerek yoktur. Gerek Sinovac gerek Biontech gerekse Rus aşısı yaptırabilirler.
Tüp bebek tedavisi görenlerde aşılama;
Tüp bebek tedavisi gören annelerin COVID enfeksiyonuna yakalanmaması için aşılarını olmaları faydalı olur.
COVID aşılarının canlı aşı olmaması, COVID aşılarının doğurganlığı etkilediğini gösteren kanıt olmaması, aşıların faydalarının risklerine göre daha fazla olması nedenleriyle tüp bebek tedavisi görenlerin aşı olması faydalı olacaktır. Tüp bebek tedavilerinin aşının yapılmasından birkaç gün sonra yapılması faydalı olur. Gerek Sinovac gerek Biontech gerekse Rus aşısı yaptırabilirler.
Gebelik düşünenler;
Gebelik düşünenlerin COVID enfeksiyonuna yakalanmaması için aşılarını olmaları faydalı olur. COVID aşılarının canlı aşı olmaması, doğurganlığa zararlı etkilerinin olmaması ve anne karnındaki çocuğa zarar verdiğini gösteren kanıt olmaması nedenleriyle bu kişilerin aşı olması yararlı olacaktır.
Aşıların faydalarının risklerine göre daha fazla olması nedenleriyle gebelik düşünenlerin aşı yapılması faydalı olur. Aşı öncesi gebelik testi yapmalarına gerek yoktur
Daha önce COVID enfeksiyonu geçirmiş olabilirim diyenler;
Daha önce farkına varmada COVID enfeksiyonu geçirmiş olabilirim diyenlerin aşı öncesi test yaptırmalarına gerek yoktur.