Öz bakım becerileri, çocukların yaşam aktivitelerine (giyinme, yemek yeme, diş temizleme dahil) katılmaya hazır olmaları için üstlenilen günlük görevlerdir; bunlar genellikle günlük yaşam aktiviteleri olarak adlandırılır. Bunlar tipik olarak küçük çocuklarda yetişkinler tarafından desteklenirken, çocukların olgunlaştıkça bunlarda bağımsızlık geliştirmeleri beklenir.
Öz bakım becerileri neden önemlidir?
Öz bakım becerileri, çocukların görev performansını planlama ve sıralama, gerekli materyalleri organize etme ve diğer günlük işleri yapma becerileridir. Öz bakım becerileri, yaşam becerilerinin yanı sıra okulla ilgili birçok görev için öncü görevi görür. ‘Öz bakım‘ terimi, bu becerilerin bağımsız olarak yapılmasının beklendiğini ve çoğu durumda başkalarının bu tür görevlere yardımcı olmasının uygunsuz hale geldiğini (elbette yaşa bağlı olarak) önermektedir.
Öz bakım becerileri zor olduğunda, bu aynı zamanda diğer birçok yaşam deneyimi için sınırlayıcı bir faktör haline gelir. Arkadaş ya da aile evinde yatılı kalmayı, okul gezilerine gitmeyi zorlaştırır, çocuklar bağımsız olarak yemek yiyip tuvaletini yapamıyorsa doğum günü partilerinde öne çıkabilir, zorbalık yaşayabilir ya da diğer sosyal deneyimleri kaçırabilirler.
Öz bakım becerilerini geliştirmek için gerekli yapı taşları nelerdir?
El ve parmak kuvveti: Alet kullanımı için elleri ve parmakları kullanarak dirence karşı kuvvet uygulama yeteneği.
El kontrolü: Yemek için çatal bıçak kullanımı gibi elleri kontrollü bir şekilde hareket ettirme ve kullanma yeteneği.
Duyusal işleme: Çevredeki ve kişinin kendi vücudundaki duyusal uyarılara doğru kayıt, yorumlama ve tepki.
Nesne manipülasyonu: Kalemleri ve makasları kontrollü bir şekilde tutma ve hareket ettirme becerisi, diş fırçası, saç fırçası ve çatal bıçak takımı gibi günlük araçların kontrollü kullanımı dahil olmak üzere araçları ustaca kullanma becerisi.
İfade edici dil (dili kullanma): Dilin, istek, ihtiyaç, düşünce ve fikirleri iletmek için konuşma, işaret veya alternatif iletişim biçimleri yoluyla kullanılması.
Planlama ve sıralama: İyi tanımlanmış bir sonuç elde etmek için ardışık çok adımlı görev/aktivite performansı (örn. ve diş temizliği).
Alıcı dil (anlama): Dili anlama.
Uyum: Yetişkinlerin yönlendirdiği basit rutinleri takip etme yeteneği.
Çocuğunuzun öz bakım becerileriyle ilgili sorunları olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Bir çocuğun öz bakım sorunları varsa, şunları yapabilirler:
Kendilerini bağımsız olarak besleyemezler.
Giyinmek veya soyunmak için yaşıtlarından daha fazla yardıma ihtiyaç duyarlar.
Çatal ve bıçakları düzgün kullanamazlar.
Yemek kutularında yiyecek ambalajlarını açmak için yetişkinlere ihtiyaç duyarlar.
Bazı yiyecekleri yemeyi reddederler.
Diş fırçalamak için hareketleri koordine edememek.
Uykuya dalmak için kapsamlı yardıma ihtiyaç duymak.
Sadece yetişkin desteğinin olduğu evde tuvaleti tercih etmek.
Öz bakım becerileriyle ilgili zorluklar gördüğünüzde başka hangi sorunlar ortaya çıkabilir?
Bir çocuk öz bakım güçlükleri yaşadığında, aşağıdaki konularda da güçlük çekebilir:
Alıcı dil (anlama): Dili anlama.
Yeme: Çatal bıçak takımını yaşa uygun bir şekilde kullanmanın yanı sıra çeşitli yiyecekler yemenin fiziksel becerisi.
Uyku: Uyumak için bağımsız olarak yerleşebilmek ve yeniden yerleşebilmek.
Giyinmek ve soyunmak veya yaşına uygun bir düzeyde giyinmeye yardımcı olmak ve hangi giysilerin nereye ve hangi sırayla gittiğini tanımak.
Sosyal beceriler: Başkalarıyla (sözlü veya sözsüz olarak) karşılıklı etkileşime girme, başkalarıyla uzlaşma ve sosyal normları tanıma ve bunlara uyma yeteneği ile belirlenir.
İnce motor beceriler: Beslenme çantası açma, ayakkabı bağcığı bağlama, düğme dikme gibi parmak ve el becerileri.
Kaba motor beceriler: Gövde, kollar, bacaklar gibi “çekirdek” kuvvet kaslarını kullanan tüm vücut fiziksel becerileri, örneğin tuvalete girip çıkmak ve giyinmek için ayakta durmak gibi.
Organizasyon: Bir görevin neleri içerdiğini, gerekli malzemeleri, okul öncesi için çantayı paketlemek ve hatta giyinmek gibi bunların nasıl sıralanacağını bilme yeteneği.
Yeni görevler öğrenmek ve bu bilgiyi görevin bir sonraki tekrarı için saklamak.
Yürütücü işlev: Üst düzey akıl yürütme ve düşünme becerileri.
Öz bakım becerilerini geliştirmek için neler yapılabilir?
Küçük adımlar: Özbakım becerilerini daha küçük adımlara bölmek ve her adımda çocuğu desteklemek, böylece zamanla kendileri için daha fazlasını yapabilirler.
Rutin: Daha hızlı öğrenmelerine yardımcı olmak için aynı görevi her tamamladığınızda aynı rutini veya stratejiyi kullanın.
Tutarlılık: Çocuğa yardımcı olmak için kullanılan kelimeler ve işaretlerle tutarlı olun ve talimatları kısa ve basit tutun.
Yeterli zaman tanıyın: Çocuğun kendi kendine bakım etkinliklerine acele etmeden katılması için yeterli zaman olduğundan emin olun.
Hangi aktiviteler öz bakım becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir?
Küçük faaliyetler: Küçük bölümlerde yeni beceriler öğrenmek daha kolay olduğundan, her gün bir görevin küçük bir bölümünü yaparak alıştırma yapın.
Gözlem: Çocuğunuzun, günlük öz bakım becerilerini sergileyen diğer aile üyelerini gözlemlemesini sağlayın.
Yemek yeme, giyinme veya oyuncak ayılarla diş fırçalama gibi kişisel bakım görevlerini canlandırın. Başkaları üzerinde yapmak, kendiniz yapmadan önce öğrenmenize yardımcı olabilir.
Başkalarına iyi bakın: Çocuğun kendi saçlarını veya dişlerini fırçalamadan önce sizin saçınızı veya dişlerinizi fırçalamasına izin verin.
Diş temizliği gibi hoşlanmayacakları bir aktiviteye ne kadar süre tahammül etmeleri gerektiğini gösteren zamanlayıcılar.