Bugünlerde havalar çok sıcak ve önümüzdeki günlerde 50 dereceyi bulacak sıcaklar bekleniyor. Bu sıcaklar nedeniyle sıcak çarpması riskiyle de karşı karşıya bulunuyoruz. Sıcak çarpması için özellikle çocuklar daha fazla risk altındadır. Sizler için çocuklarda sıcak çarpması belirtileri ve tedavisini ayrıntılı olarak yazdık.
Sıcak Çarpması Nedir?
Isı çarpması, çevresel ısıya maruz kalan hastalarda meydana gelir ve merkezi sinir sistemi (CNS) işlev bozukluğunun eşlik ettiği vücut sıcaklığının ≥40 ila 40,5 o C (104 ila 105°F) olması olarak tanımlanır.
Sıcak çarpması acil tedavi gerektirir. Tedavi edilmeyen sıcak çarpması beyninize, kalbinize, böbreklerinize ve kaslarınıza hızla zarar verebilir. Tedavi ne kadar uzun süre ertelenirse hasar kötüleşir ve ciddi komplikasyon veya ölüm riskinizi artırır.
Sıcak çarpması ayrıca şu şekilde sınıflandırılır:
Klasik (eforsuz) sıcak çarpması
Klasik sıcak çarpması, çevresel olarak ısıya maruz kalmaktan kaynaklanır ve sıcak ortamlardan kaçamayan küçük çocuklarda ve termoregülasyonu bozan altta yatan kronik tıbbi durumları olanlarda daha yaygındır.
Egzersiz sıcak çarpması
Egzersiz sıcak çarpması genellikle yüksek ortam sıcaklığı ve nem dönemlerinde ağır egzersiz yapan genç, sağlıklı kişilerde görülür. Tipik hastalar sporcular, özellikle futbolcular ve askeri personellerdir.
Sıcak çarpmasının sıklığı nedir?
Isıya bağlı ölümler özellikle Amerika’da düzenli olarak görülür. 2004 ile 2018 arasında, yılda ortalama 702 ısıya bağlı ölüm meydana geldiği bildirilmiştir. Isıya bağlı hastalıklardan en yüksek ölüm oranları yaşlı erişkinlerde ve kronik rahatsızlığı olanlarda görülür. Ancak küçük çocuklar da risk altındadır. Örneğin, kapalı arabada kalan çocuklar risk altındadır.
Kapalı aracın içindeki sıcaklık, ortam sıcaklığı düşük olduğunda bile, hızla yükselme gösterebilir. Araçlarda gözetimsiz bırakılan çocuklar sıcaklık seviyeleri yükseldiği için hastalık veya ölüme maruz kalabilir. Genç sporcular arasında ısı hastalığı üçüncü büyük ölüm nedenidir.
Sıcak Çarpması Nasıl Gelişir?
Isı artışına, oksijen tüketiminde ve metabolik hızda bir artış eşlik eder. Bu durum da hızlı nefes alıp verme ve kalp hızında artış ile sonuçlanır. 42°C’nin üzerinde, oksidatif fosforilasyon bağlanmaz ve çeşitli enzimler işlevini yitirir. Bu etkilere en duyarlı olanlar ise karaciğer, damarlar ve sinirlerdir. Ancak tüm organlar da tutulabilir. Netice olarak bu duruma sahip kişiler çoklu organ yetmezliği riski ile karşı karşıyadır.
Ortam sıcaklığının ve nem seviyelerinin yüksekliğine ek olarak, çocuklarda ısı hastalığı riski daha yüksektir çünkü:
Çocuklar, yetişkinlerden daha yüksek bazal metabolizma hızlarına sahip oldukları için vücut ağırlığının kilogramı başına daha fazla metabolik ısı üretirler.
Daha küçük çocukların yüzey alanı-kütle oranı daha yüksektir, bu da sıcak ortamlarda daha yüksek ısı absorpsiyon hızına neden olur.
Çocuklar daha küçük bir mutlak kan hacmine sahiptir, bu da vücuttaki kanın vücut yüzeyine kan yoluyla taşınan ısı transferinin potansiyelini sınırlar, burada bu ısı dağıtılabilir. Ek olarak, çocukların belirli bir metabolik hızda yetişkinlere göre daha düşük kardiyak debisi vardır, bu da egzersiz sırasında ısı dağılımını daha da sınırlandırır.
Çocuklar yetişkinlere göre daha düşük terleme oranına sahiptir ve daha yüksek vücut sıcaklığında terlemeye başlar.
Uygun şekilde denetlenmezse, çocukların uzun süreli egzersiz sırasında sıvı kayıplarını yerine koyma yetersizdir.
Çocuklar, sıcak ortama bu adaptasyonları yetişkinlere göre daha yavaş gerçekleştirirler.
Sıcak Çarpmasında Risk Faktörleri Nelerdir?
Herkes sıcak çarpması geliştirebilir, ancak birkaç faktör riskinizi artırır:
Yaş: Çok genç yaşta merkezi sinir sistemi tam olarak gelişmemiştir ve 65 yaş üstü yetişkinlerde merkezi sinir sistemi bozulmaya başlar ve bu da vücudunuzun vücut sıcaklığındaki değişikliklerle daha az başa çıkmasına neden olur.
Sıcak havalarda egzersiz: Sıcak havalarda askeri eğitim ve futbol ya da uzun mesafe koşuları gibi sporlara katılmak sıcak çarpmasına neden olabilecek durumlar arasındadır.
Sıcak havaya ani maruz kalma: Yaz başındaki sıcak hava dalgası veya daha sıcak bir iklime seyahat gibi sıcaklıkta ani bir artışa maruz kalırsanız, ısıyla ilgili hastalıklara daha duyarlı olabilirsiniz.
Değişikliğe alışmanıza izin vermek için aktiviteyi en az birkaç gün sınırlayın. Bununla birlikte, birkaç hafta daha yüksek sıcaklıklar yaşayana kadar sıcak çarpması riskiniz artabilir.
Klima eksikliği: Fanlar kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayabilir, ancak sürekli sıcak havalarda, soğutmanın ve nemi düşürmenin en etkili yolu klimadır.
Bazı ilaçlar: Bazı ilaçlar vücudunuzun susuz kalma ve ısıya tepki verme yeteneğini etkiler. Kan damarlarınızı daraltan (vazokonstriktörler), adrenalini bloke ederek kan basıncınızı düzenleyen (beta blokerler), vücudunuzu sodyum ve sudan arındıran (diüretikler) veya psikiyatrik semptomları azaltan (antidepresanlar veya antipsikotikler) ilaçlar alıyorsanız, özellikle sıcak havalarda dikkatli olun.
Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) uyarıcıları ve amfetamin ve kokain gibi yasa dışı uyarıcılar da sizi sıcak çarpmasına karşı daha savunmasız hale getirir.
Belirli sağlık koşulları: Kalp veya akciğer hastalığı gibi bazı kronik hastalıklar, sıcak çarpması riskinizi artırabilir. Obez olmak, hareketsiz olmak ve daha önce sıcak çarpması geçmişine sahip olmak da öyle olabilir.
Sıcak kaybına neden olan hastalıklar: Mide bağırsak hastalıkları, diyabet, sıvı kaybı, yanık, ateşli hastalıklar.
Bozulmuş ısı kaybı: Ektodermal displazi, hipertroidizm, omirik hastalığı.
Bozulmuş susuzluk: Gelişme geriliği, küçük çocuklar.
Yeme içme bozukluğu: Anoreksia nervoza.
Çevresel risk faktörleri: Yüksek çevre ısısı, aşırı egzersiz, yetersiz sıvı alımı, obezite, uyuşturucu ilaç veya salisilat kullanımı, orak hücreli anemi, ergenlik öncesi yaş
Sıcak Çarpması Belirtileri Nelerdir?
Sıcak çarpması belirtileri şunları içerir:
- Yüksek vücut ısısı,
- Değişen zihinsel durum veya davranış,
- Terlemede değişiklik,
- Mide bulantısı ve kusma,
- Ciltte kızarıklık,
- Hızlı nefes alma,
- Kalp hızı artışı,
- Baş ağrısı.
Sıcak Çarpması ve Sıcak Bitkinliği Nasıl Ayrılır?
Sıcak çarpmasında ateş 40 derece veya daha fazladır. Konuşma bozukluğu, koma hali, yürüme bozukluğu, havale gibi belirtiler görülür. Nefes alıp vermede artış, tansiyonda düşme ve kalp hızında artma görülür. Cilt kuru ve bazen hafif terlidir. Kusma, ishal, karaciğer, böbrek hasarı görülebilir. Damarda pıhtılaşma sorunu olabilir.
Sıcak bitkinliğinde ise vücut ısısı 40 derece altındadır. Hafif kafa karışıklığı vardır. Baş dönmesi olabilir ancak tansiyon normaldir. Nefes alıp vermede biraz artış olur. Bulantı, kusma olabilir. Organ hasarı olmaz. Cilt terlidir.
Sıcak Çarpması Nasıl Teşhis Edilir?
Sıcak çarpması şüphesi olanlarda ilk yapılması gereken rektal ateş ölçülmesidir. Rektal ateş 40 derece veya üstünde ise sıcak çarpması olarak değerlendirilmelidir. Sıcak bitkinliğinden ayırmak için tansiyon ölçümü, solunum hızı, kalp hızına bakılır. Laboratuvar tetkikleri yapılır. Cilt kuru mu terli mi bakılır. Havale geçirme, şuur durumuna bakılır.
Sıcak çarpması geçirip geçirmediğiniz genellikle doktorlar tarafından anlaşılır, ancak laboratuvar testleri tanıyı doğrulayabilir, belirtilerinizin diğer nedenlerini ekarte edebilir ve organ hasarını değerlendirebilir. Bu testler şunları içerir:
İç vücut sıcaklığınızı kontrol etmek için rektal sıcaklık. Rektal sıcaklık, çekirdek vücut sıcaklığınızı belirlemenin en doğru yoludur ve ağız veya alın sıcaklıklarından daha doğrudur.
Merkezi sinir sisteminizde bir hasar olup olmadığını görmek için kandaki sodyum veya potasyumu ve kanınızdaki gazların içeriğini kontrol etmek için bir kan testi yapılabilir.
İdrarınızın rengini kontrol etmek için bir idrar testi yapılabilir. Isı ile ilgili bir durumunuz varsa idrarınız genellikle daha koyu olur.
Kas dokunuzda ciddi hasar olup olmadığını kontrol etmek için kas fonksiyon testleri yapılabilir.
İç organlarınızdaki hasarı kontrol etmek için röntgen ve diğer görüntüleme testleri kullanılabilir.
Sıcak Çarpması Olan Çocuğa İlk Yardım Nasıl Yapılır?
Sıcak çarpması olan çocukta ilk yapılması gereken vücut ısısının düşürülmesidir. Bunun için soğuk suya daldırma yöntemi mecbur kalmadıkça titremeye ve ajitasyona neden olduğu için tavsiye edilmez. Öncelikle klima ve fanlarla oda ısısı düşürülmeye çalışılır. Kıyafetler çıkarılır. Ilık su ile ıslatılmış bezler ile koltuk altlarına kasıklara ve alına uygulama yapılır. Ilık su püskürtülür. Bir taraftan kaybolan sıvının yerine getirilmesi için damar yolu açılıp oda ısısındaki serum verilmelidir. Sıcak çarpması belirtileri değil de bitkinliği varsa tuzlu ayran içirilebilir. Çocuğa sıvı içirilmesi için şuurunun açık olması gerekir. Çünkü sıvı verilirken kusma riski olabilir.
Sıcak çarpmasında ateş düşürücüler faydalı olmadığı gibi karaciğer, böbrek hasarı ve mide kanamasına neden olabilmektedir. Bu nedenle ateş düşürücü verilmez.
- Acil tedaviyi beklerken aşırı ısınan kişiyi soğutmak için hemen harekete geçin.
- Kişiyi gölgeye veya içeriye alın.
- Fazla giysileri çıkarın.
Kişiyi mevcut olan herhangi bir yöntemle soğutun, soğuk bir su küvetine veya soğuk bir duşa koyun, bahçe hortumuyla püskürtün, süngeri soğuk suyla yıkayın, soğuk suyla buğulanırken vantilatör veya kişinin üzerine buz paketleri veya soğuk, ıslak havlular koyun; baş, boyun, koltuk altı ve kasık. Çocuklarda suya daldırma mecbur kalınmadıkça tercih edilmelidir.
Sıcak Çarpmasının Hastanede Tedavisi
Hastanede tedavi önemlidir. Damar yolundan sıvı tedavisi önemlidir. Ayrıca sıcak çarpmasının organlardaki oluşabilecek yan etkileri azaltmak için tedavi verilmelidir. Titreme fazla ise metabolizmayı azaltmak için benzodiazepinler verilebilir. Soğutma işlemleri yapılmalıdır. Ateş 38 dereceye ininceye kadar soğutma işlemleri yapılmaya devam edilir.
Sıcak çarpması tedavisi, beyninizdeki ve hayati organlarınızdaki hasarı önlemek veya azaltmak için vücudunuzu normal bir sıcaklığa soğutmaya odaklanır. Bunu yapmak için doktorunuz şu adımları atabilir:
Soğuk suya daldırma: Soğuk veya buzlu su banyosunun vücut ısınızı hızla düşürmenin en etkili yolu olduğu kanıtlanmıştır. Soğuk suya ne kadar hızlı daldırırsanız, ölüm ve organ hasarı riski o kadar az olur. Bu yöntem çocuklarda çok tavsiye edilmez çünkü titreme ve ajitasyon yapar.
Buharlaşmalı soğutma tekniklerini kullanma: Bu yöntem çocuklarda tavsiye edilir. Soğuk suya daldırma mümkün değilse, sağlık çalışanları bir buharlaştırma yöntemi kullanarak vücut ısısını düşürmeye çalışabilir. Soğuk su vücudunuzda buğulanırken, üzerinize sıcak hava üflenir ve suyun buharlaşmasına ve cildinizin soğumasına neden olur.
Buz ve serinletici battaniyeler: Diğer bir yöntem ise sizi özel bir soğutma battaniyesine sararak kasıklarınıza, boynunuza, sırtınıza ve koltuk altlarınıza buz paketleri uygulayarak sıcaklığınızı düşürmektir.
Titremeyi durdurmak için ilaçlar: Vücut ısınızı düşürmeye yönelik tedaviler sizi titretiyorsa, doktorunuz size benzodiazepin gibi bir kas gevşetici verebilir. Titreme vücut ısınızı yükselterek tedaviyi daha az etkili hale getirir.
Sıcak Çarpması Düzelir Mi?
Sıcak çarpması olumsuz ve kötü sonuçlara neden olabilir bu nedenle sıcak çarpması agresif bir şekilde tedavi edilmelidir. Ek olarak, prognoz hasta popülasyonuna ve sıcak çarpmasının tipine bağlıdır:
Hayati organ hasarı: Düşük vücut sıcaklığına hızlı bir tepki vermediği takdirde, sıcak çarpması beyninizin veya diğer hayati organlarınızın şişmesine ve muhtemelen kalıcı hasara yol açmasına neden olabilir.
Ölüm: Klasik sıcak çarpması olan yaşlı erişkinlerde yüzde 63’e kadar ölüm bildirilmiştir. Bunun aksine, ölüm ergenler ve efor, ısı inme olan genç yetişkinlerde (örneğin, 1 ila 15 oranında) çok daha düşüktür.
Nörolojik anormallikler: Kalıcı nörolojik hasar daha yaygın olarak iç sıcaklığı >42ºC olan hastalarda görülür ve spastisite, ataksi, dizartri, zayıf koordinasyon, bozulmuş hafıza ve davranış değişikliklerinden oluşur. Bu seviyenin altında vücut sıcaklıkları ile hızla tedavi edilen eforla veya klasik sıcak çarpmasından iyileşen hastalar, bu nörolojik bulguların bazılarını gösterebilir, ancak tipik olarak tamamen iyileşir.
Sıcak Çarpması Önlemleri
Küçük çocuklarda sıcak çarpması ve ısıya bağlı ölümler, eğitim ile önlenebilir. Küçük çocukların kapalı arabada yalnız bırakılmasının riskinin bilinmesi gerekir.
Sporcularda ısı hastalığı ve sıcak çarpması da potansiyel olarak önlenebilir. Başarılı bir stratejinin temel bileşenleri, yaşa uygun iklimlendirme dönemlerini içerir; hastayken atletik faaliyetlere katılmama, organize spor aktiviteleri öncesinde, sırasında ve sonrasında uygun hidrasyona vurgu ve ısının önemli bir risk oluşturduğu durumlarda faaliyetlerin sınırlandırılmasıyla birlikte ortam sıcaklıklarının farkındalığı.
Sıcak çarpması tahmin edilebilir ve önlenebilir. Sıcak havalarda sıcak çarpmasını önlemek için şu adımları izleyin:
Bol, hafif giysiler giyin: Fazla giysiler veya sıkı oturan giysiler vücudunuzun düzgün şekilde soğumasına izin vermez.
Güneş yanığına karşı koruyun: Güneş yanığı vücudunuzun kendini soğutma yeteneğini etkiler, bu nedenle kendinizi açık havada geniş kenarlı bir şapka ve güneş gözlüğü ile koruyun ve SPF’si en az 15 olan geniş spektrumlu bir güneş kremi kullanın.
Bol sıvı tüketin: Hidratlı kalmak vücudunuzun terlemesine ve normal vücut ısısını korumasına yardımcı olur.
Bazı ilaçlarla ekstra önlemler alın: Vücudunuzun susuz kalma ve ısıyı dağıtma yeteneğini etkileyebilecek ilaçlar alıyorsanız, ısıyla ilgili sorunlara karşı uyanık olun.
Asla park halindeki bir arabada kimseyi bırakmayın. Bu, çocuklarda ısıya bağlı ölümlerin yaygın bir nedenidir. Güneşte park ettiğinizde, arabanızdaki sıcaklık 10 dakika içinde 20 derece F (11 C’den fazla) yükselebilir.
Camlar çatlamış veya araba gölgede olsa bile, sıcak havalarda bir kişiyi park edilmiş bir arabada bırakmak güvenli değildir. Arabanız park edildiğinde, bir çocuğun içeri girmesini önlemek için kilitli tutun.
Artan risk altındaysanız dikkatli olun: İlaç alıyorsanız veya ısı ile ilgili sorun riskinizi artıran bir durumunuz varsa, ısıdan kaçının ve aşırı ısınma belirtileri fark ederseniz hızlı hareket edin.
Evde ne yapabilirim?
Sıcak çarpması için evde tedavi yeterli değildir. Sıcak çarpması belirtileriniz varsa acil tıbbi yardım alın. Tıbbi yardım beklerken herhangi bir sıvı içmeyin.
Isıya bağlı hastalık belirtileri fark ederseniz, vücut ısınızı düşürün ve durumunuzun sıcak çarpmasına ilerlemesini önleyin.
Isı krampları veya ısı bitkinliği gibi daha az ısı ile ilgili acil durumlarda, aşağıdaki adımlar vücut ısınızı düşürebilir:
- Gölgeli veya klimalı bir yere gidin.
- Nemli çarşaflar ve bir fan ile serinleyin.
- Soğuk bir duş veya banyo yapın.
- Bol sıvı tüketin.
Şekerli veya alkollü içecekler içmeyin: Bu içecekler vücudunuzun sıcaklığınızı kontrol etme yeteneğini etkileyebilir. Ayrıca çok soğuk içecekler mide kramplarına neden olabilir.