Kauçuk ağacından üretilen lateksin dünyada yaygın olarak kullanılması ile birlikte latekse bağlı şikayetler artmaya başlamıştır. Özellikle sağlık çalışanlarında, erken yaşlarda latekse maruz kalanlarda görülme sıklığı % 10’lara kadar artmaktadır. Toplumlarda yetişkinlerde lateks alerjisi şikayetleri %4 civarında görülebilmektedir.
Lateks temasına bağlı olarak gelişen alerjik hastalıklar farklı belirtilere yol açar. Deri ve mukoza yoluyla temas olduğunda vücutta kaşıntı, kızarıklık şeklinde görülebilir. Solunum yolu ile temastaysa bazen burun akıntısı, tıkanıklık, kaşıntı, hapşırma ve nefes darlığı görülebilir. Latekse bağlı gelişen en ciddi reaksiyon da ürtiker, anjiyoödem, nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü ve bayılma ile sonuçlanan anafilaktik şoktur. Lateks alerjisi belirtileri vücutta temas ettiği yerde kaşıntı kızarıklık, kabarıklık şeklinde görülen ürtikerden anafilaksiye kadar değişen geniş bir yelpazeye sahiptir.
Yetişkinlerde Lateks Alerjisi Belirtileri
Sağlık çalışanları veya lateks ürünlerle temas eden işçilerde; en sık rastlanan reaksiyon uzun süre temasa bağlı olarak ellerde gelişen iritan dermatittir. Eldiven kullanımı ile en çok görülen klinik reaksiyon olan;
-İrritan dermatit;,
-Eldivenin temas ettiği yerde kuru, kaşıntılı, alerjik olmayan tahrişe bağlı gelişir. Ellerini aşırı yıkayan kişilerde sabun gibi diğer irritanların kullanımı sonrasında eldiven kullanıldığında da terlemeye bağlı olarak ortaya çıkar.
Latekse cilt yoluyla maruz kalındığında; oluşan alerjik reaksiyonlardan biri de lateks ve katkı maddelerine karşı gelişen tip IV (gecikmiş tip) hipersensitivite reaksiyonuna bağlı ortaya çıkan kontak dermatittir. Alerjik kontak dermatit lateksin yaygın kullanıldığı eldiven, ayakkabı, spor malzemeleri ve medikal ürünlerle temas eden cilt bölgelerinde ortaya çıkar. Bu kimyasal maddeler eritem, kaşıntı ve vezikül oluşturabilir. Kaşıntı ve kızarıklık genellikle temastan 24-48 saat sonra başlar en erken olarak sekiz saatte en geç olarak beş günde ortaya çıkabilir.
Lateks alerjisinde görülen diğer bir reaksiyon özellikle temas ettiği yerde gelişen kontak ürtikerdir. Semptomlar genellikle latekse maruziyetten sonra dakikalar içinde başlar, ancak saatler sonra da ortaya çıkabilmektedir. Lateks içeren ürünler veya eldivenin temas ettiği alanlarda kızarıklık, kabarma veya kaşıntı şeklinde görülür.
Latekse Bağlı Gelişen Alerjik Reaksiyonlar
Latekse bağlı gelişen alerjik reaksiyonlar cilt lezyonları dışında; burun akıntısı, rinit, konjunktivit, astım gibi semptomlar ile kendini gösterebilir. Lateks alerjisi özellikle sağlık çalışanlarında daha yüksek sıklıkla karşılaşılmasına rağmen lateks içeren ürünlere uzun süre temas eden pasta imalathanesi veya ekmek fırınları dışında kauçuk sanayisi gibi diğer işlerde çalışanlarda da karşımıza çıkmaktadır.
Klasik olarak latekse bağlı mesleksel astım iş yerinde ortaya çıkan veya kötüleşen hırıltı ve nefes darlığı şeklinde kendini gösterir. İşyerinde astım ve rinit atağı olan kişilerin lateks alerjisi açısından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Lateks alerjisinin yol açabileceği en ciddi klinik tablo, ölümcül alerjik şoktur (anafilaktik şok). Lateks alerjisi ile karşılaşılan en ciddi sonuç anafilaksidir. Alerjik şok genellikle önceden duyarlanan sağlık çalışanı veya diğer kişilerde ameliyat esnasında, medikal ya da dental işlemler sırasında lateks proteinlerinin mukoza yoluyla veya damar yoluyla alınmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
Lateks antijenine maruziyet farklı yollarla oluşabilmektedir. Lateks alerjisi deri, solunum yolu, mukoza ve parenteral yollarla temas sonrasında ortaya çıkar. Deri ve solunum yoluyla maruz kalınmasıyla ciddi reaksiyonlar görülebilmektedir. Fakat cerrahi işlemlerde doğrudan mukozal ve damar yolu ile karşılaşma, anafilaksi gelişimi için daha büyük bir risk oluşturmaktadır.
Son yıllarda; polenlerle, meyve ve sebze gibi gıdalar arasında çapraz reaksiyonların görüldüğü polen alerjisi olanların ileride gıdalarla da şikayetlerin olabildiği gösterilmiştir. Oral alerji sendromuna yol açan diğer bir alerjen de lateks içinde yer alan proteinlerdir. Lateks alerjisine yol açan birçok alerjen bulanmaktadır. Bunların bir kısmı meyve ve sebzelerin de içinde de yer almaktadır. Lateks alerjisi olan kişilerin bir kısmında; muz, avokado, kivi, kestane gibi meyveleri yediklerinde vücutta kaşıntı kızarıklık ile başlayıp sonrasında alerjik şoka kadar götürebilecek belirtiler ortaya çıkabilmektedir. Bu durumun çapraz reaksiyon veren alerjenlerden kaynaklandığı düşünülerek; lateks-meyve sendromu olarak adlandırılan özel bir tablo tanımlanmıştır.
Yetişkinlerde Lateks Alerjisi Tanısı Koymak İçin Ne Yapmak Gerekir?
Lateks alerjisinin tanısı koymak için hastanın hikayesi ve öz geçmiş mesleği çok önemlidir. Hasta sağlık çalışanıysa veya çok fazla lateks içeren ürünlere maruz kaldığı bir iş yapıyorsa; çocukluk yıllarından itibaren çok sık ameliyat geçirmişse veya çok sık cerrahi işleme maruz kalmışsa bu işlemler sırasında lateks ürünlere temas ettikten sonra alerjik reaksiyonlar ortaya çıktıysa; aklımıza lateks alerjisi olabileceği gelmelidir.
Hikaye ve fizik muayene sonuçlarına bağlı olarak; cilt testi, kan testleri ve gerekirse lateks provokasyon testlerinin yapılması ile tanı konulabilmektedir. Lateks alerjisine bağlı olarak şikayetleri olduğu düşünülüyorsa hastanın, bu tanı yöntemleri uygulayabilen aynı zamanda değerlendirebilen deneyimli bir alerji uzmanına ihtiyaç vardır.
Deri prick test, lateks duyarlılığını belirlemede en güvenilir testtir. Ayrıca lateks alerjisi düşünülen hastalarda kontak ürtiker, alerjik rinit ve astım belirtileri ortaya çıkıyorsa; duyarlılığı göstermek için deri prick testinden faydalanılmaktadır.
Lateks alerjisinde kandan bakılan RAST ve yeni kullanılmaya başlanılan moleküler alerji testleri ile latekse özgü spesifik IgE’ler saptanabilmektedir. Özellikle moleküler alerji testleri ile lateks ile çapraz reaksiyon veren gıdalarda görülebilmektedir.
Cilt lezyonları içinde kontakt dermatit şikayetleri olan hastalarda deri reaksiyonlarını göstermek için atopi yama (patch) testinin yararlı olduğu gösterilmiştir.
Lateks alerjisi düşündüğümüz kişilerde bazen tanı koyamadığımızda şikayetleri açıklamak için provakasyon testlerinin yapılması gerekebilmektedir. Lateks ile provakasyon testleri çok ciddi reaksiyonlara yol açabileceği için mutlaka alerji uzmanı gözetiminde yapılmalıdır.
Yetişkinlerde Lateks Alerjisi Nasıl Tedavi Edilmektedir?
Lateks alerjisi; hayati tehlikeye yol açabileceği için lateks alerjisi için en iyi tedavi lateks içeren her türlü üründen kaçınmaktır.
Şiddetli lateks alerjisi reaksiyonu geçirmiş hastaların mutlaka yanlarında lateks alerjisini gösteren; alerji kartı ve acil tedavi için adrenalin oto enjektör taşıması gereklidir.
Lateks alerjisinde alerji aşısının (immünoterapi) etkili olduğunu gösteren çalışmalar vardır. Ama ülkemizde lateks için immünoterapi yapılmamaktadır. Lateks alerjisinde; aşı tedavisi dışında yeni olarak geliştirilen ilaçlardan anti IgE (oma) ile ilgili yayınlar bulunmaktadır. Oma’nın lateks alerjisinde kullanılabileceği görülmektedir.
Lateks alerjisi, tanısı konulamadığında ciddi sorunlara yol açabileceği unutulmamalıdır. Lateks alerjisi olan kişilerin önlem ve ilaç tedavileri ile sorun yaşamadan hayatlarına devam edebilmeleri için alerji uzmanlarından yardım almaları uygun olur.