İnek sütü alerjisi özellikle ilk 3 yaşta en sık görülen besin alerjisidir. İnek sütü alerjisi kendini egzama, kurdeşen, kanlı kaka, mukuslu kaka, kusma, kabızlık gibi belirtilerle göstermektedir. Belirtisi olan bir çocukta erken teşhis konulması önemlidir. Teşhis sonrasında süt içeren gıdalara karşı diyet yapılması ve inek sütü alerjisi hakkında her alanda dikkatli olmak çok önemlidir.
İnek Sütü Alerjisi Nedir?
İnek sütünde bulunan proteinlere karşı immünolojik mekanizmalarla oluşan reaksiyonlara inek sütü protein alerjisi (İSPA) denir. İnek sütünde insanlarda antikor yapımına neden olabilecek en az 20 protein bileşeni bulunur
İnek Sütü Alerjisi Sıklığı Nedir?
Süt çocukları ve 3 yaşından küçük çocuklarda önde gelen besin alerjisi nedenidir. Görülme sıklığı bölgelere göre farklılıklar göstermekle birlikte süt çocuklarında %2-6’dır. Büyük çocuklarda %1’e düşer.
İnek Sütü Alerjisi Nedenleri Nelerdir?
İnek sütü alerjisinin en önemli neden genetiktir. Genetik yanında birçok risk faktörü de besin alerjisi gelişimini etkileyebilir.
Genetik (kalıtım) Önemli Midir?
Özellikle anne, baba, kardeş veya yakın akrabalarında alerjik hastalığı olan çocuklarda daha sık görülmektedir. Bunun nedeni alerjik hastalıkların genetik olarak geçişli olmasıdır. Fakat bir çok gen sorumlu olduğu için yatkınlık şeklinde olmaktadır.
İnek sütü Alerjisi Risk Faktörleri Nelerdir?
– Ailede alerji olması: Ailede, anne, baba veya kardeşlerde egzama, ürtiker(kurdeşen), alerjik astım veya diğer alerjik hastalıklar varsa çocuğunuzda inek sütü alerjisi olma riski artar.
– Diğer alerjik hastalıklar: Alerjik egzama inek sütü alerjisiyle birlikteliği en sık olan alerjik hastalıktır. Eğer çocuğunuzda alerjik egzama varsa başta inek sütü olmak üzere besin alerjisi açısından mutlaka araştırılmalıdır. Diğer alerjik hastalıkların görülmesi de inek sütü alerji riskini artırır veya tersi de söz konusudur.
– Yaş: Besin alerjisi çocuklarda en sık 0 ile 3 yaş arasında görülmektedir. İnek sütü de en sık bu yaşta alerjiye neden olmaktadır. Çocuklar büyüdükçe tolerans gelişir ve inek sütü alerjisi ortadan kalkar. Bu nedenle ilk 3 yaşta inek sütü alerjisi açısından daha dikkatli olunmalıdır.
Belirtileri nelerdir?
İnek sütü alerjisinde, inek sütü içeren herhangi bir besinin alımından sonra en sık cilt olmak üzere değişik sistemlerde bulgular ortaya çıkar. Ciltte kaşıntı, kızarıklık, ürtiker (kurdeşen), egzama, olabilir. Kusma, ishal, mukuslu, kanlı kaka, gaz sancısı, kabızlık gibi sindirim sitemi bulguları, hapşırma, kaşıntı, akıntı gibi burun belirtileri, hırıltı, öksürük, nefes darlığı gibi akciğer bulguları ortaya çıkabilir. Ağır durumlarda anafilaksi denilen hayatı tehlikeye sokan alerjik şok ortaya çıkabilir.
Çocuğunuza inek sütü içeren bir besin verdiğinizde aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçı oluşursa inek sütü alerjisinden şüphelenilmeli ve çocuk alerji uzmanı ile temasa geçmelisiniz;
– Egzama belirtileri (Yanaklarında, boyunda, eklem yerlerinde kızarıklık, ciltte kuruluk),
– Vücudunda kaşıntı ve kızarıklıklar,
– Beslendikten sonra 1-2 saat içinde dudak etrafında kızarıklık, dilde veya dudakta şişme,
– Kakada kan ve/veya mukus (sümüklenme),
– Tekrarlayan ve sebebi bulunamayan kusmalar,
– Tedaviye yanıt vermeyen reflü,
– Sebebi bulunamayan kabızlık,
– Şiddetli gaz sancısı (3 haftadan uzun süren ve 3 saatten daha uzun huzursuzluk),
– Tekrarlayan akciğerde hırıltı, nefes sıkışması, burun tıkanıklığı ve/veya akıntısı,
– İnek sütü alımından sonra alerjik şok denilen vücutta yaygın kaşıntılı kızarıklık, nefes sıkışması ve çarpıntı olması.
Bu belirtilerden bir veya birkaçı varsa inek sütü alerjisi açısından araştırılmalıdır.
Çocuğumda inek sütü alerjisi varsa hangi doktora götürmeliyim?
Belirtiler görüldüğü zaman çocuğunuzu, çocuk alerji uzmanına götürmeniz yararlı olacaktır. Çünkü;
Çocuk alerji uzmanları bu konuda en eğitimli ve deneyimli uzmanlardır.
– Yanlış olarak inek sütü alerjisi teşhisi konulursa birçok probleme neden olabilecek gereksiz diyet yapılmış olabileceği gibi inek sütü alerjisi olan bir çocuğa diyet yapılmaması durumunda ise sağlığı ile ilgili ciddi durumlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle doğru teşhis konulması büyük önem taşımaktadır.
– Besin alerjisi alerjik yürüyüşün bir başlangıcı olabilir. Teşhisi konulup tedavisi başlanmamış besin alerjisi olan bir çocukta yaş büyüdükçe astım ve alerjik hastalık gelişme riski de artmaktadır. Bu nedenle astım ve alerjik hastalıkların belirtileri yönünden de dikkatli olunması ve bu konuda deneyimli bir uzman tarafından izlenmesi gerekmektedir.
Doktora Giderken Nasıl Hazırlık Yapılmalıdır?
Muayeneye gelirken aşağıdaki hususlara dikkat etmeniz, teşhisin doğru ve kısa sürede sağlanması açısından yararlı olacaktır.
– Bütün belirtileri not edin. Gözle görülen bulguları mümkünse fotoğraflayın.
– Çocuğunuzun kullandığı bütün ilaçları not edin veya yanınızda getirin.
– Önceden yapılan tahliller varsa yanınızda getirin.
– Doktorunuza soracağınız bütün soruları not edin.
– İnek sütü alerjisinin saptanması için deri testi gerektiğinde yapılabilmesi için eğer alerji ve öksürük ilaçları kullanılıyorsa 1 hafta önceden kesmeniz gerekir. (Bu ilaçlar test sonucunu etkilemektedir).
Teşhisi nasıl yapılır?
Teşhiste öncelikle belirtiler değerlendirilmelidir.
Teşhisi için öncelikle inek sütü alerjisi belirtilerinin olması gerekmektedir. Ardından ayrıntılı bir değerlendirme yapılmalıdır. İnek sütü alerjisi kendini genelde 2 yaşından önce göstermektedir. 2 yaşından sonra inek sütü alerjisi gelişme olasılığı daha düşüktür.
Yapılması gereken testler
Belirtisi olan çocuklarda tanı ciltten alerji testi, kandan alerji testi, inek sütü alımına ara verilmesi ve inek sütü yükleme testleri gibi testlerle birlikte çocuk alerji uzmanları tarafından konulmaktadır.
Besin alerjisi testinin ciltten yapılması daha değerlidir. Hem daha hızlı hem de daha güvenilir sonuçlar alınmaktadır. Ciltten yapılan testler 15-20 dakika içinde sonuç verir. Bu nedenle teşhis yapılırken genellikle ciltten alerji testi yapılması tercih edilmektedir. Fakat bazı durumlarda ikisinin de kullanılması gerekmektedir. Çünkü tek başına testlerle tanı konulamayabilir. Şüpheli durumda tanı inek sütü yükleme testi ile konulur. Bu testin bu konuda deneyimli olan çocuk alerji uzmanı tarafından ve merkezlerde yapılması gerekmektedir. Test sırasında ciddi alerji bulguları gelişebileceğinden deneyimsiz kişiler tarafından yapılması tehlikeli sonuçlara neden olabilir.
Alerji testi kaç yaşında yapılmalıdır?
Ciltten alerji testi 1 aydan sonra yapılabilmektedir. Bebeklik döneminde başladığı için şüphelenildiği zaman testin yapılması gerekmektedir. Beş yaşından sonra cilt alerji testi yapılabilir bilgisi kesinlikle doğru değildir.
Kullanılan diğer kan tahlilleri nelerdir?
Son yıllarda inek sütünün içindeki bütün alerjik proteinleri ayrı ayrı ölçen komponente dayalı tanı (Component resolved diagnosis-CRD) metodu denilen bir yöntem geliştirilmiştir. Bu sayede çocuğun sütün içindeki hangi alerjene duyarlı olduğu saptanarak daha doğru tanı ve tedavisi sağlanmaktadır. Bu testler için çocuğunuzdan kan örneği alınır ve antikorları ölçmek için laboratuvarda incelenir.
Ayrıca son yıllarda yanlış olarak gündemde olan kandan bakılan inek sütü proteinine karşı IgG antikorlarının belirlenmesinin tanıda rolü yoktur.
Endoskopi ve biyopsi
Başka şekilde açıklanamayan anlamlı ve inatçı sindirim sistemi yakınmaları, gelişme geriliği veya demir eksikliği kansızlığı varlığında üst ve alt sindirim sistemi endoskopik biyopsileri alınması doğru bir yaklaşımdır. İnek sütü alerjisini gösteren kesin bulgular yoktur. Fakat inek sütü alerjisi dışındaki hastalıkların tanısını koymaya olanak sağlar.
Besin Günlüğü Tutun
Çocuğun ve anne sütü alıyorsa annenin aldığı besinler her gün besin günlüğüne yazılmalı ve alerji belirtileri görülen saatler not edilmelidir.
Fakat inek sütü alerjisi teşhisi için ailenin gözlemi yeterli değildir. Bulgulara göre kan veya deri testi yapılmalı, onların da yetersiz olması durumunda besin yükleme testi yapılmalıdır. Kanda ve ciltten yapılan alerji testleri normal olan çocuklarda da non-IgE alerji dediğimiz (özellikle izole barsak tutulumlarında görülen) alerji testlerinde çıkmayan inek sütü alerjisi olabilir. Bu durumun teşhisi de diyet ve yükleme testleriyle yapılır.
Sadece ailenin verdiği bilgiye göre kandan veya ciltten yapılan alerji testi sonucuna göre diyet yapmak sakıncalıdır. Ciddi sonuçlara neden olabilir.
Tedavisi nasıl yapılır?
Tanı konulduğunda, tedavide ilk yapılacak şey inek sütü içeren bütün gıdalardan kaçınmaktır. Eğer bebek sadece anne sütü alıyorsa annenin inek sütü içeren besinleri almaması gerekmektedir. Eğer bebek anne sütü almıyorsa inek sütü alerjisinde kullanılan tam hidrolize veya aminoasit bazlı mamalar kullanmalıdır. Bir kısım çocuk fırınlanmış ürünleri (200-220 °C ye kadar ısıtılmış) tolere edebilir. Bu durumun alerji doktorunuz tarafından tetkiklerle birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Eğer tolerans gelişmesi gereken yaşa gelmesine rağmen düzelme olmadı ise inek sütüne karşı oral immünoterapi (ağızdan süt verilerek aşı tedavisi) yapılabilir.
Çocuğunuz inek sütünü ya da içeriğinde inek sütü bulunan besinleri fark etmeden de tüketebilir. Bu gibi durumlarda hafiften şiddetliye kadar değişen belirtiler meydana gelir. Bu belirtilere göre tedaviler değişmektedir.
Hafif Reaksiyonlar İçin Tedavi
İnek sütü alerjisinin hafif reaksiyonlarında, alerji uzmanınızın önereceği antihistamin ilaçlar belirtileri azaltmada yardımcı olmaktadır. Bu antihistamin ilaçlar, çocuğunuzun alerjik olduğu inek sütü içeren besinleri almasından sonra görülen vücutta kaşınma, ürtiker, kızarma şişme gibi belirtileri azaltarak çocuğu rahatlatmak için kullanılır.
Ciddi Reaksiyonlar İçin Tedavi
Çocuğunuzda görülen şiddetli belirtiler için bir acil servise başvurmanız gerekmektedir. Burada uygulanan tedaviler ile yaşamsal tehlike oluşturabilecek olan bir anafilaksi şokunun yaşanmasının önüne geçilir.
Eğer inek sütü alımı ile şiddetli belirtiler oluyorsa o zaman tehlikeli durumlardan korumak için Adrenalin oto enjektörü bulundurulmalı ve belirtiler ortaya çıktığı zaman hemen uygulanmalı ve hemen en yakın bir acil servise başvurulmalıdır.
Tedavi edilmezse ne olur?
Tedavi Edilmediğinde Gelişebilecek Durumlar
Çocuğunuzda inek sütü alerjisi varsa tedavisi yapılmamışsa, bu durum başka sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu sağlık sorunları çocuğunuzun hayatını etkileyebilir ya da çok ciddi sorunlarda hayati risk taşıyabilmektedir. Bu nedenle inek sütü alerjisinin tedavisi önemsenmeli, göz ardı edilmemelidir.
Tedavi edilmediğinde meydana gelebilecek sağlık sorunlarını şöyle sıralayabiliriz;
– Anafilaksi: Çocuğunuzun inek sütü alerjisi belirtiler başladıktan sonra en kısa sürede teşhis edilmezse, alerjik olduğu inek sütü içeren besinleri yediğinde anafilaksi olarak adlandırılan şok durumu meydana gelebilir. Anafilaksi ciddi risk taşıyan, hayati tehlikeye neden olabilecek bir reaksiyondur.
– Atopik dermatit(Egzama): Çocuğunuzdaki inek sütü alerjisi tedavi edilmediğinde atopik dermatit/egzamaya neden olabilmektedir. Çünkü atopik dermatite neden olan alerjenler çoğunlukla besin alerjenleridir.
İnek sütü alerjisi düzelir mi?
Yaşla birlikte düzelmektedir. Hastaların %50’sinde 1 yaşında, %75’inde 3 yaşında, %90’ında 6 yaşında tolerans gelişir. Fakat ailede alerjik hastalık varsa, inek sütü IgE çok yüksekse ve kazein proteinine alerjikse böyle çocuklarda inek sütü alerjisi genellikle uzama eğilimindedir.
Sonuç Olarak;
– Çok çeşitli belirtilerle karşımıza çıkabilir.
– Teşhisinde alerji testi her yaşta yapılabilir.
– Tek başına kan ve/veya deri alerji testleri ile inek sütü alerjisi teşhisi konulamayabilir.
– Bütün yöntemlerin bu konuda deneyimli çocuk alerji uzmanı tarafından değerlendirilip teşhis konulması çok önemlidir.
– Tedavide en önemli nokta tolerans gelişene kadar inek sütünden uzak durulmasıdır.
– Şiddetli reaksiyon olan durumlarda adrenalin oto enjektörü bulundurulmalı ve gerekli durumlarda hastaneye gidene kadar hayat kurtarıcı olarak hemen yapılmalıdır.
– Hastaların çok büyük kısmında belli bir yaşa gelince tolerans gelişmektedir.
Toleransın geciktiği durumlarda bu konuda deneyimli çocuk alerji uzmanları tarafından immünoterapi (aşı tedavisi) denenebilir. Bu konuyu doktorunuzla birlikte değerlendirmelisiniz.
Önemli Not;
Çocuk Alerji uzmanları (yeni adıyla Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı) doğumdan 18 yaşına kadar görülen astım ve alerjik hastalıklar konusunda özel eğitim alarak Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı diploması alan ve aynı zamanda da Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı olan doktorlardır.
