Süt mü Gluten mi Fıstık mı? Besin Alerjilerini Belirlemenin En Güvenli Yolu

Süt içiyorsunuz, mideniz bulanıyor. Bir kek yediniz, birkaç saat sonra derinizde döküntüler başladı. Fıstık ezmesi denediniz ve nefes almakta zorlandınız. Peki sorun ne? Süt mü, gluten mi, fıstık mı? Belirtiler karışık olabilir, ancak doğru tanı koymak sağlığınız için hayati önem taşır.
Bu yazıda, besin alerjilerinin en güvenli ve kesin şekilde nasıl tespit edilebileceğini, hangi testlerin işe yaradığını ve nelere dikkat edilmesi gerektiğini detaylıca ele alıyoruz.

Besin Alerjisi Nedir?

Besin alerjisi, bağışıklık sisteminin bazı gıda proteinlerini zararlı olarak algılayıp anormal bir tepki vermesidir. Bu tepki sonucunda hafiften şiddetliye kadar değişen semptomlar ortaya çıkabilir.

Yaygın besin alerjenleri:

• Süt

• Yumurta

• Yer fıstığı ve ağaç yemişleri (fındık, ceviz vb.)

• Soya

• Gluten (buğday proteini)

• Balık ve deniz ürünleri

• Susam

Alerji mi, İntolerans mı?

Bu ikisi sık karıştırılır, ancak farklı durumlardır:

Belirtiler Hangi Alerjene İşaret Eder?

Her bireyin reaksiyonu farklı olabilir, ancak bazı belirtiler belirli alerjenlerle daha sık ilişkilidir:

• Süt Alerjisi: İshal, kusma, cilt döküntüleri, kolik, hırıltı

• Gluten Alerjisi (buğday alerjisi): Kurdeşen, kaşıntı, astım benzeri belirtiler

• Çölyak Hastalığı (gluten hassasiyeti): Karın ağrısı, kilo kaybı, demir eksikliği

• Fıstık Alerjisi: Ani başlayan kurdeşen, yüzde şişme, nefes darlığı, anafilaksi

Belirtiler karmaşık olabilir. Bu yüzden “benim süt alerjim var” demeden önce güvenilir testlerle değerlendirme yapılmalıdır.

Besin Alerjilerini Belirlemenin En Güvenli Yolları

1. Detaylı Hikâye Alma (Anamnez)

Tanının ilk adımı hastanın ayrıntılı ifadesidir. Ne yediğinde ne oldu? Ne kadar sonra belirti başladı? Aynı gıdayı tekrar yediğinde ne yaşandı? Ailede alerji öyküsü var mı?

Bu bilgiler, hangi besinlerin şüpheli olduğunu anlamak için çok değerlidir.

2. Deri Prick Testi (Cilt Deldirme Testi)

Alerji uzmanı tarafından uygulanan bu testte, küçük iğnelerle derinin altına alerjen damlatılır. 15–20 dakika içinde kabarma ve kızarıklık oluşursa, test pozitif sayılır.

Avantajları:

• Hızlı sonuç verir

• Uygulaması kolaydır

• Hassasiyet oranı yüksektir

Dikkat edilmesi gerekenler:

• Antihistaminikler öncesinde kesilmelidir

• Şiddetli alerjisi olanlarda dikkatli uygulanmalıdır

3. Spesifik IgE Kan Testleri

Kandaki belirli alerjenlere karşı oluşmuş IgE antikorları ölçülür. Örneğin, süt IgE, fıstık IgE gibi.

Avantajları:

• Deri testi yapılamayanlarda alternatif yöntemdir

• Çocuklarda ve egzamaya yatkın bireylerde uygundur

Unutulmamalıdır: Pozitif IgE testi, her zaman alerji olduğu anlamına gelmez. Klinik tabloyla birlikte değerlendirilmelidir.

4. Moleküler Alerji Testleri (Component-Resolved Diagnosis – CRD)

Bu testler klasik testlerin ötesine geçer. Süt veya fıstık gibi alerjenin içindeki hangi protein bileşenine karşı alerji olduğunu saptar.

Örneğin:
Fıstık alerjisinde Ara h 2 pozitifse ciddi reaksiyon riski yüksektir.
Sütte kazein pozitifse, alerji daha dirençlidir.

Avantajları:

• Anafilaksi riski tahmin edilir

• Yanlış pozitiflik oranı düşer

• Kesişen çapraz alerjiler anlaşılır

5. Yükleme Testi (Besin Provokasyon Testi)

Altın standart testtir. Şüpheli gıda, kontrollü şekilde ve küçük miktarlarla hastaya verilerek reaksiyon izlenir.

Mutlaka hastane ortamında ve uzman gözetiminde yapılmalıdır.

Ne zaman yapılır?

• Diğer testler çelişkili ise

• Eliminasyon sonrası gıda geri tanıtılacaksa

• Şüpheli çapraz reaksiyonlar varsa

6. Eliminasyon Diyeti

Şüpheli besinler diyetten çıkarılır ve belirtiler gözlenir. Daha sonra teker teker yeniden beslenmeye eklenerek reaksiyon değerlendirilir.

Not: Kendi başına yapıldığında yanıltıcı olabilir. Bir diyetisyen ve alerji uzmanı eşliğinde uygulanmalıdır.

Alerjinin Şiddeti Nasıl Belirlenir?

Bazı alerjiler hafif seyrederken, bazıları hayatı tehdit edebilir. Bunu anlamanın yolu sadece pozitif ya da negatif değil, reaksiyon tipi ve antikor düzeyleri ile birlikte risk profiline bakmaktır.

Örneğin:

• Fıstığa bağlı anafilaksi öyküsü + yüksek IgE = yüksek risk

• Düşük dozda belirtiler yoksa ve IgE düşükse = tolerans gelişebilir

Bu nedenle her pozitif test “ömür boyu yasak” anlamına gelmez.

Evde Kullanılan Testler Güvenli mi?

İnternetten sipariş edilen gıda intolerans testleri, güvenilir değildir. Genellikle IgG antikorlarına bakar, bu da alerji değil, maruziyet göstergesidir.

Yanlış sonuçlar:

• Gereksiz diyet kısıtlamalarına

• Yetersiz beslenmeye

• Kaygıya neden olabilir

Alerji şüpheniz varsa mutlaka sertifikalı bir alerji uzmanına başvurmalısınız.

Çocuklarda Besin Alerjisi Nasıl Anlaşılır?

• Egzama, kusma, ishal, ağlama atakları, kilo alamama

• Emziren annede yediği gıdalara bağlı bebekte belirti

• Ek gıdaya geçişte ani kurdeşen veya kusma

Not: Çocuklarda en sık görülen alerjenler: süt, yumurta, fıstık, buğday, soya

Besin Alerjisi Tanısı Konduktan Sonra Ne Yapılır?

• Alerjen besin diyetten çıkarılır

• Etiket okuma alışkanlığı kazanılır

• Gerekirse diyetisyen desteği alınır

• Şiddetli alerjilerde adrenalin oto-enjektörü (Epipen) reçete edilir

• Belirli yaşta tekrar test edilerek tolerans gelişimi değerlendirilir

Sonuç: Güvenilir Tanı Hayat Kurtarır

Süt mü, gluten mi, fıstık mı? Cevabı bulmanın yolu, kulaktan dolma bilgiler değil, bilimsel yöntemlerdir. Doğru test, doğru yorum, doğru yaklaşım ile gereksiz kısıtlamalardan kurtulabilir, sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürebilirsiniz.

Unutmayın, her alerji kişiye özeldir. Sizin için zararlı olan bir gıda başkasında sorun yaratmayabilir. Bu yüzden tanı mutlaka kişiye özel ve uzman eşliğinde konulmalıdır.